Mặt Trăng – Wikipedia tiếng Việt

Đối với khái niệm ” mặt trăng ” theo nghĩa chung chỉ những vật thể vệ tinh quay quanh một hành tinh, xem vệ tinh tự nhiên

Mặt Trăng là vệ tinh tự nhiên duy nhất của Trái Đất.[3]:14[↓ 1] Với độ sáng ở bầu trời chỉ sau Mặt Trời,[6]tr.120 Mặt Trăng đã được con người biết đến từ thời tiền sử.[24] Mặt Trăng có hình cầu[25]tr.223 với chiều rộng bằng khoảng 27% Trái Đất và khối lượng bằng khoảng 1,23% Trái Đất.[6]tr.304 Bề mặt Mặt Trăng chứa nhiều khoáng silicat và không có khí quyển, thủy quyển, hay từ quyển đáng kể.[6][26]tr.304,309

Giả thuyết về sự hình thành của Mặt Trăng được chấp nhận rộng rãi nhất cho rằng: cách đây hơn 4,5 tỷ năm,[27] không lâu sau khi Trái Đất hình thành,[28] Mặt Trăng được hình thành từ các vụn văng ra sau một vụ va chạm giữa Trái Đất và một thiên thể khác mang tên Theia[↓ 5] cỡ Sao Hỏa.[30][31]

Mặt Trăng ở trong quỹ đạo đồng nhất với Trái Đất, tức là chu kỳ luân hồi tự quay của Mặt Trăng bằng với chu kỳ luân hồi quay quanh Trái Đất, khoảng chừng 27,3 ngày, do đó nó luôn quay một mặt về phía Trái Đất, là mặt gần. [ 6 ] tr. 123 Do hiện tượng kỳ lạ bình động nên quan sát từ Trái Đất qua nhiều thời gian, với mỗi thời gian ở góc nhìn hơi khác, sẽ thấy tổng số nhiều hơn một nửa diện tích quy hoạnh Mặt Trăng ( 59 % ). [ 3 ] : 18 Các pha Mặt Trăng, từ trăng tròn đến trăng tối, tuần hoàn theo chu kỳ luân hồi giao hội 29,5 ngày, [ 6 ] tr. 123 tạo thành cơ sở cho lịch Mặt Trăng ( âm lịch ). [ 25 ] tr. 208 – 209 Đường kính góc của Mặt Trăng trên khung trời tương tự với Mặt Trời, khoảng chừng hơn nửa độ, do đó Mặt Trăng trùm kín Mặt Trời trong nhật thực toàn phần. [ 25 ] tr. 253 Lực mê hoặc của Mặt Trăng gây ra thủy triều trên đại dương ở Trái Đất, đồng thời gây ra hiệu ứng tương tự như cho phần vỏ và lõi đất đá của Trái Đất, và làm cho một ngày ở Trái Đất dài hơn một chút ít. [ 6 ] tr. 125 – 128 Khoảng cách trung bình từ Mặt Trăng đến Trái Đất là khoảng chừng 384000 km, [ 6 ] tr. 19 tương tự 1,28 giây ánh sáng, hay khoảng chừng 30 lần đường kính Trái Đất. [ 25 ] tr. 223 Trong tương lai xa, khoảng cách từ Mặt Trăng đến Trái Đất sẽ tăng dần, do hiệu ứng thủy triều, và Mặt Trăng sẽ Open nhỏ dần. [ 6 ] tr. 128Trong Hệ Mặt Trời, Mặt Trăng là vệ tinh tự nhiên lớn thứ năm. [ 6 ] tr. 410 Nếu xét về tỷ suất size so với hành tinh mà nó quay quanh thì Mặt Trăng đạt tỷ suất này cao nhất trong Hệ Mặt Trời. [ 6 ] tr. 388,410,412 [ ↓ 6 ] Bề mặt Mặt Trăng có những biển Mặt Trăng là những vùng vật chất tối màu có nguồn gốc từ hoạt động giải trí núi lửa cũ, nằm hầu hết ở mặt gần, giữa những vùng vỏ cũ cao sáng màu có rất nhiều hố va chạm. [ 6 ] tr. 310 – 312 Các hố va chạm trên Mặt Trăng được dữ gìn và bảo vệ tốt và phân phối nhiều thông tin về quá khứ của Hệ Mặt Trời. [ 6 ] tr. 303 Trọng trường ở mặt phẳng Mặt Trăng bằng khoảng chừng 1/6 so với Trái Đất. [ 25 ] tr. 226 Nhiệt độ biến hóa mạnh theo điều kiện kèm theo nhận ánh sáng Mặt Trời, trung bình từ khoảng chừng – 180 °C vào đêm hôm đến trên 100 °C vào ban ngày tại xích đạo. [ 21 ] Tồn tại hàng trăm tỷ tấn nước đá ở đáy những hố va chạm gần cực, nơi vĩnh viễn không nhận được ánh nắng. [ 6 ] tr. 309Chương trình Luna của Liên Xô đã đưa được vật thể nhân tạo tiên phong lên Mặt Trăng là tàu không người lái Luna 2, một tàu ngoài hành tinh được chủ đích cho đâm xuống mặt phẳng Mặt Trăng vào tháng 9 năm 1959. [ 32 ] tr. 12-13 Sau đó vào năm 1966, tàu Luna 9 đã đổ xô bảo đảm an toàn lên Mặt Trăng. [ 6 ] tr. 305 Chương trình Apollo của Hoa Kỳ những năm tiếp theo đã giúp con người lên Mặt Trăng, với Apollo 8 năm 1968 lần đầu đưa người bay quanh Mặt Trăng, rồi Apollo 11 vào tháng 7 năm 1969 cùng 5 chuyến bay khác sau đó đã hạ cánh với con người và thiết bị lên thiên thể này. [ 6 ] tr. 305 – 306 Các chuyến thám hiểm này đã mang về Trái Đất đá Mặt Trăng được dùng để nghiên cứu và điều tra và bổ trợ kiến thức và kỹ năng về Mặt Trăng cũng như nguồn gốc hình thành của nó. [ 6 ] tr. 306 Từ sau chuyến bay Apollo 17 năm 1972 đến hiện tại, chỉ có những tàu không người lái đến thám hiểm Mặt Trăng. [ 6 ] tr. 307Sự hiện hữu của Mặt Trăng trên khung trời, theo chu kỳ luân hồi pha Mặt Trăng, đã để lại dấu ấn trong xã hội và văn hóa truyền thống của loài người. [ 6 ] tr. 120 Ảnh hưởng trong văn hóa truyền thống xã hội bộc lộ ở ngôn từ, [ 6 ] tr. 123 mạng lưới hệ thống âm lịch, [ 25 ] tr. 208 – 209 thẩm mỹ và nghệ thuật, [ 33 ] và thần thoại cổ xưa. [ 29 ]

Nguồn gốc hình thành[sửa|sửa mã nguồn]

Hình ảnh minh họa một vụ va chạm lớn.[34]

Trước hội nghị năm 1984, có các bên ủng hộ ba giả thuyết “truyền thống”, một vài người bắt đầu nghiêm túc xem xét lý thuyết va chạm lớn, cùng rất nhiều người khác không có quan điểm rõ ràng và cho rằng cuộc tranh luận sẽ không bao giờ kết thúc. Sau hội nghị, cơ bản chỉ còn có hai phe: phe va chạm lớn và phe bất khả tri.[31]

Mặt Trăng hình thành khoảng chừng hơn 4,5 tỷ năm trước. [ 27 ] Nghiên cứu về hafni và wolfram ở vỏ Mặt Trăng gợi ý thiên thể này sinh ra sau Hệ Mặt Trời khoảng chừng 50 triệu năm. [ 35 ]Đa số những giả thuyết từ sớm về nguồn gốc hình thành Mặt Trăng theo một trong ba sáng tạo độc đáo chính. [ 6 ] tr. 320 Ý tưởng thứ nhất cho rằng vật chất văng ra từ Trái Đất trong thời kỳ đang hình thành bởi lực ly tâm, sau đó tập hợp lại thành Mặt Trăng. [ 36 ] [ 37 ] Tuy nhiên điều này yên cầu Trái Đất phải quay nhanh đến mức phi trong thực tiễn. [ 37 ] Ý tưởng thứ hai giả định trường mê hoặc của Trái Đất đã lôi cuốn thiên thể Mặt Trăng đến từ nơi khác, [ 38 ] nhưng việc này yên cầu khí quyển Trái Đất hấp thụ động năng của Mặt Trăng khi nó bay tới – một năng lực rất khó xảy ra. [ 37 ] Ý tưởng thứ ba đề xuất kiến nghị sự hình thành cùng lúc của Trái Đất và Mặt Trăng từ đĩa bồi tụ khi Hệ Mặt Trời đang hình thành. [ 6 ] [ 37 ] tr. 320 Phương án này không lý giải được tại sao Mặt Trăng lại có những đặc thù khác với Trái Đất, [ 37 ] ví dụ như ít sắt kẽm kim loại hơn hẳn so với Trái Đất. [ 6 ] tr. 309 Ý tưởng thứ nhất và thứ ba cũng không tiên đoán được mômen động lượng của hệ Trái Đất – Mặt Trăng. [ 39 ]

Để giải thích thỏa đáng nhiều bằng chứng thực nghiệm, một giả thuyết khác đã được xây dựng, gọi là giả thuyết va chạm lớn.[6]tr.321[34] Giả thuyết này cho rằng hệ Trái Đất – Mặt Trăng hình thành sau một vụ va chạm lớn, lệch tâm, giữa một thiên thể có kích thước cỡ Sao Hỏa, tên là Theia, với thiên thể tiền Trái Đất.[30][40] Vụ va chạm đã làm văng nhiều vật chất vào không gian, một phần rời xa Trái Đất, một phần dần tích tụ thành một đĩa bồi tụ quanh Trái Đất rồi từ đó hình thành nên Mặt Trăng.[41] Vào một hội nghị bàn về nguồn gốc Mặt Trăng năm 1984 ở Kona, Hawaii, giả thuyết va chạm lớn bắt đầu được đa số tán thành là hợp lý.[31]

Các vụ va chạm lớn được cho là có năng lực xảy ra trong tiến trình hình thành của Hệ Mặt Trời. [ 6 ] tr. 510 [ 34 ] Những mô phỏng vụ va chạm lớn trên máy tính đã cho ra những tác dụng tương thích với khối lượng thực tiễn của lõi Mặt Trăng và mômen động lượng của hệ Trái Đất – Mặt Trăng. [ 34 ] [ 40 ] Vụ va chạm đã giải phóng rất nhiều nguồn năng lượng, đủ để làm nóng chảy lớp vỏ Trái Đất và tạo nên đại dương magma. [ 42 ] Tương tự, Mặt Trăng mới hình thành cũng có đại dương magma của nó. [ 43 ] Theo giả thuyết va chạm lớn, phần nhiều Mặt Trăng được hình thành từ lớp vỏ của Trái Đất và Theia, tương thích với thành phần ít sắt kẽm kim loại và nhiều silicat của nó. [ 6 ] tr. 321 [ 34 ] Các nguyên tố dễ bay hơi được giải phóng bởi nhiệt độ cao ở quá trình đầu của vụ va chạm, lý giải cho việc không còn vật chất dễ bốc hơi ở trên Mặt Trăng. [ 6 ] tr. 321 Nếu Mặt Trăng chứa nhiều thành phần của vỏ Trái Đất thì hoàn toàn có thể lý giải được sự tương đương về mặt hóa học của Mặt Trăng với vỏ Trái Đất, ví dụ như về nồng độ đồng vị oxy. [ 6 ] tr. 321
Giản đồ một số mô hình của giả thuyết va chạm lớn.[44]
Tuy giả thuyết va chạm lớn hoàn toàn có thể lý giải được nhiều hiệu quả quan sát tuy nhiên vẫn còn những câu hỏi chưa được giải đáp, đa phần tương quan đến thành phần của Mặt Trăng. [ 34 ] [ 45 ] Năm 2001, một nhóm điều tra và nghiên cứu ở Viện Carnegie tại Washington báo cáo giải trình hiệu quả đo đạc đặc trưng đồng vị oxy trong đá Mặt Trăng có độ đúng mực cao, cho thấy đặc thù giống với đá ở Trái Đất. [ 46 ] Các nghiên cứu và điều tra khác sau đó cũng chỉ ra tỷ suất đồng vị wolfram và titani ở vỏ Mặt Trăng giống hệt với Trái Đất. [ 30 ] [ 47 ] Đá Mặt Trăng thu được trong chương trình Apollo có đặc trưng đồng vị giống với đá trên Trái Đất và khác hầu hết những thiên thể khác trong Hệ Mặt Trời. [ 34 ] [ 48 ] Trong khi đó những mô phỏng về vụ va chạm lớn khẳng định chắc chắn trên 40 % cho đến hầu hết Mặt Trăng được hình thành từ vật tư của Theia, chứ không phải từ thiên thể tiền Trái Đất. [ 30 ] [ 48 ] Để lý giải cho sự tương đồng hóa học giữa Mặt Trăng và vỏ Trái Đất, đã có những giả thuyết khác nhau được đưa ra, [ 47 ] [ 48 ] gồm có cả đề xuất kiến nghị xem xét lại tổng lực giả thuyết va chạm lớn. [ 34 ] [ 45 ] Một số nghiên cứu và điều tra cho rằng có năng lực Theia tương đồng hóa học với thiên thể tiền Trái Đất, [ 49 ] với Phần Trăm tới 20 %, [ 48 ] dù có ước đạt trước đó chỉ là chưa đến 2 %. [ 50 ] Một số giả thuyết khác lý giải vỏ Trái Đất và Mặt Trăng đều được tạo ra từ cùng vật tư được hòa trộn sau sự kiện va chạm lớn, [ 50 ] [ 51 ] dù có nhà điều tra và nghiên cứu hoài nghi về năng lực này. [ 52 ] Trong mọi trường hợp, sự tương đồng hóa học chứng tỏ Mặt Trăng không hình thành ở xa và độc lập với Trái Đất. [ 6 ] tr. 321Giả thuyết va chạm lớn vẫn đang được tăng trưởng để lý giải những quan sát ngày càng đúng chuẩn về Mặt Trăng. [ 34 ] [ 53 ] [ 54 ] Một ý tưởng sáng tạo cho rằng vật tư văng ra từ vụ va chạm lớn khởi đầu hình thành nên hai thiên thể vệ tinh của Trái Đất. [ 55 ] Sau đó, chúng nhập lại thành Mặt Trăng trong một va chạm ở vận tốc thấp. [ 55 ] Ý tưởng này lý giải được việc vỏ Mặt Trăng ở mặt xa dày hơn so với mặt gần. [ 55 ]

Đặc tính vật lý[sửa|sửa mã nguồn]

Mặt Trăng có hình dạng gần ellipsoid do tác động của lực thủy triều, với trục lớn lệch khoảng 30° so với phương nối đến Trái Đất.[57] Trục lớn của ellipsoid cũng lệch khoảng 30° so với trục lớn của trường trọng lực Mặt Trăng, vì trục lớn của trường trọng lực gần trùng với phương nối đến Trái Đất.[57] Hình dạng của Mặt Trăng hơi méo hơn so với mức gây ra bởi lực thủy triều hiện tại.[57] Hóa thạch hình dạng này gợi ý về lịch sử của Mặt Trăng.[57] Mặt Trăng đã nguội và đông cứng khi lực thủy triều còn mạnh, lúc nó cách Trái Đất chỉ khoảng một nửa khoảng cách hiện nay.[57] Ngày nay, nó đã quá lạnh và cứng đến mức không thể điều chỉnh hình dạng lại cho phù hợp với lực thủy triều yếu hơn ở quỹ đạo hiện tại.[57]

Với khối lượng riêng trung bình 3,3 g / cm³, bằng 1/5 so với Trái Đất, [ 25 ] tr. 226 Mặt Trăng có vẻ như chứa đa phần đất đá silicat và thiếu sắt kẽm kim loại ( như sắt ) hơn hẳn Trái Đất. [ 6 ] tr. 309 So với những vệ tinh tự nhiên lớn của những hành tinh trong Hệ Mặt Trời thì Mặt Trăng có khối lượng riêng xếp thứ hai chỉ sau Io. [ 6 ] tr. 410, 412, 423

Cấu trúc bên trong[sửa|sửa mã nguồn]

Giản đồ cấu trúc bên trong Mặt Trăng.[7][58]
Cấu trúc bên trong của Mặt Trăng được phân tách thành ba thành phần độc lạ về mặt hóa địa chất là lớp vỏ, lớp phủ và lõi. [ 7 ]Lõi Mặt Trăng có tối thiểu một phần nóng chảy, có độ dẫn điện cao và khối lượng riêng lớn hơn lớp phủ. [ 7 ] tr. 326 Tuy nhiên thành phần hóa học của lõi Mặt Trăng chưa được xác lập chắc như đinh. [ 7 ] tr. 326 Có giả thuyết cho rằng lõi gồm kim loại tổng hợp sắt-sắt sulfide-carbon nóng chảy với nửa đường kính dưới 375 km. [ 7 ] tr. 326 Cũng có giả thuyết khác chỉ ra lõi lớn hơn một chút ít với thành phần gồm silicat nóng chảy pha thêm sắt và titani. [ 7 ] tr. 326 Lõi này hoàn toàn có thể gồm phần lõi trong rắn chiếm khoảng chừng 40 % thể tích, và phần lõi ngoài nóng chảy chiếm khoảng chừng 60 % thể tích. [ 58 ]Bao quanh lõi là phần trong của lớp phủ có nửa đường kính khoảng chừng 480 km đến 587 km, một phần cũng bị nóng chảy. [ 7 ] tr. 325 [ 58 ] Cấu trúc lớp phủ ở tầng trên được cho là đã hình thành theo chính sách kết tinh từ một đại dương magma sống sót ngay sau khi Mặt Trăng hình thành vào khoảng chừng 4,5 tỷ năm trước. [ 7 ] tr. 221 [ 27 ] Quá trình đại dương magma kết tinh đã tạo ra lớp phủ ultramafic có tỷ lệ cao, chứa nhiều olivin và pyroxen, nằm dưới một lớp vỏ plagiocla nhẹ nổi lên và bao trùm mặt phẳng toàn thế giới. [ 7 ] tr. 223 Những phần chất lỏng ở đầu cuối hóa rắn nằm giữa lớp vỏ và lớp phủ, chứa nhiều những thành phần tỏa nhiệt và không thích hợp nhau về mặt hóa địa chất. [ 7 ] tr. 224 Các mẫu đá lấy từ biển Mặt Trăng, vốn là dung nham hóa rắn từng phun trào ra mặt phẳng từ lớp phủ nóng chảy một phần, xác nhận thành phần lớp phủ ultramafic. [ 7 ] tr. 223 [ 6 ] tr. 312Quá trình hình thành nêu trên tạo ra lớp vỏ anorthosit, một tác dụng tương thích với những đo đạc tại chỗ và viễn thám. [ 7 ] tr. 223 [ 6 ] tr. 311 [ 20 ] Sau khi khoảng chừng ba phần tư đại dương dung nham đã kết tinh, những khoáng chất plagiocla nhẹ hơn khởi đầu hình thành và nổi lên trên tạo thành lớp vỏ. [ 7 ] tr. 224 [ 59 ] Lớp vỏ dày khoảng chừng 50 km. [ 7 ] tr. 283 Các mẫu đá trên vỏ Mặt Trăng đều có tuổi từ 3,3 đến 4,4 tỷ năm, cổ hơn hầu hết đá Trái Đất, và tương thích với quy mô kết tinh đại dương dung nham. [ 6 ] tr. 310 [ 7 ] tr. 282
Bản đồ địa hình Mặt Trăng.[60] Đặc trưng nổi bật ở nam mặt xa là Bồn địa Nam cực – Aitken – vùng trũng gần tròn, tô màu xanh tím.[61]
Địa hình Mặt Trăng đã được đo bằng laser và giải quyết và xử lý ảnh stereo. [ 62 ] Một đặc trưng địa hình điển hình nổi bật là bồn địa Nam cực – Aitken ở phía nam mặt xa Mặt Trăng. [ 63 ] Đây là hố va chạm lớn nhất trong Hệ Mặt Trời với đường kính 2500 km. [ 64 ] Bồn địa này chứa điểm sâu nhất trên Mặt Trăng có độ sâu khoảng chừng 13 km so với vùng xung quanh rìa. [ 60 ] [ 64 ] Điểm cao nhất trên Mặt Trăng nằm ngay phía đông bắc bồn địa này, [ 60 ] thuộc khu vực hoàn toàn có thể được nâng lên do vụ va chạm nghiêng mà đã tạo ra bồn địa Nam Cực – Aitken. [ 65 ] Các bồn địa điển hình nổi bật khác hình thành từ những vụ va chạm lớn trong thời kỳ đầu của Mặt Trăng gồm có biển Mưa, Trong Sáng, Khủng Hoảng ở mặt gần và Đông Phương ở ranh giới của hai mặt [ 6 ] tr. 312 [ 25 ] [ 66 ] tr. 225 – chúng đều có phần TT sâu và phần rìa cao. [ 60 ] [ 64 ] Mặt xa cao hơn mặt gần trung bình khoảng chừng 1,9 km. [ 7 ]Liên đoàn Thiên văn Quốc tế khuyến nghị kinh tuyến gốc của hệ tọa độ địa lý Mặt Trăng đi qua điểm TT trung bình của mặt gần Mặt Trăng. [ 67 ] [ 68 ] Trong hệ tọa độ này, hố va chạm nhỏ bé mang tên Mösting A có tọa độ 3,18 ° Nam, 5,16 ° Tây, cùng với 1 số ít đặc thù địa hình khác, được dùng để so sánh vị trí vẽ map. [ 69 ] [ 70 ]

Tàu quỹ đạo Trinh sát Mặt Trăng năm 2010 đã phát hiện ra các vách đứt gãy chờm trên bề mặt Mặt Trăng, cho thấy rằng Mặt Trăng có thể đã co ngót lại trong thời kỳ địa chất gần đây.[71] Các dấu hiệu co ngót tương tự cũng đã được quan sát trên Sao Thủy.[72] Một nghiên cứu thực hiện với 12000 bức ảnh chụp được từ tàu quỹ đạo cho thấy biển Lạnh ở gần cực bắc, một bồn địa vốn được cho là đã ngừng tiến hóa về mặt địa chất giống như các biển Mặt Trăng khác, đang nứt và dịch chuyển.[73] Mặt Trăng không có các mảng kiến tạo[7] cho nên hoạt động địa chất ở đây chỉ là sự hình thành các vết nứt chủ yếu do sự co ngót của toàn Mặt Trăng khi nó nguội dần[74] và một phần do lực thủy triều.[74]

Biển và vùng cao[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ địa chất mặt gần Mặt Trăng.[75] Màu đỏ ở bản đồ ứng với các vùng bazan của biển Mặt Trăng.[75]
Niên đại địa chất Mặt Trăng.[76]tr.277-278
Các vùng trên mặt phẳng Mặt Trăng có màu sẫm và tương đối phẳng phiu như những đồng bằng, không có đặc thù địa hình điển hình nổi bật, đủ lớn để hoàn toàn có thể nhìn thấy bằng mắt thường từ Trái Đất, được gọi là những biển Mặt Trăng vì trước đây đã có giả định rằng những vùng này có nước. [ 77 ] tr. 19-20 [ 6 ] tr. 310 Giả thuyết được gật đầu hiện tại cho rằng những vùng này từng là bồn địa chứa dung nham cổ, nay đã nguội lạnh thành bazan tối màu. [ 6 ] tr. 312 Bazan trên Mặt Trăng có thành phần tương tự như lớp vỏ bên dưới đại dương Trái Đất hoặc dung nham phun trào từ núi lửa Trái Đất [ 6 ] tr. 312 nhưng rất thiếu khoáng chất. [ 7 ] Các dòng dung nham đã phun trào ra mặt phẳng và chảy vào những hố va chạm lớn trong thời đầu lịch sử dân tộc Mặt Trăng. [ 6 ] tr. 312 Biển bao trùm 17 % diện tích quy hoạnh Mặt Trăng và hầu hết nằm ở mặt gần, [ 6 ] tr. 312 biển ở mặt xa chỉ chiếm khoảng chừng 1 % mặt phẳng. [ 78 ]

Một số biển ở mặt gần chứa các vòm núi lửa mà có thể hình thành từ magma có độ nhớt cao hơn đáng kể.[79] Bản đồ hóa địa chất Mặt Trăng, đo bởi phổ kế gamma của vệ tinh Lunar Prospector, cho thấy mặt gần Mặt Trăng có nồng độ cao hơn các nguyên tố hóa học có khả năng sinh nhiệt nằm bên dưới lớp vỏ, gợi ý về khả năng vùng nằm dưới lớp vỏ này đã từng nóng hơn và dễ phun trào dung nham hơn, giải thích cho việc mặt gần có nhiều biển hơn.[59][80] Đa số bazan hình thành nên các biển nhỏ nằm xen kẽ giữa các vùng cao đã phun trào trong kỷ Mưa, 3,2–3,8 tỷ năm trước, còn riêng ở biển Mưa và Đại dương Bão, hoạt động phun trào đã kéo dài từ 4,2 đến khoảng 1 tỷ năm trước.[59] Theo một nghiên cứu định tuổi bằng phương pháp đếm hố va chạm ở vùng Đại dương Bão thì lần cuối cùng dung nham trào lên bề mặt là cách đây 1,2 tỷ năm.[81] Năm 2006, một nghiên cứu đã phát hiện hố va chạm Ina trong biển Hồ Hạnh Phúc có những đặc điểm trẻ với tuổi chỉ khoảng 10 triệu năm.[82] Các trận động đất cùng hiện tượng thoát khí ra bề mặt cho thấy một số hoạt động địa chất của Mặt Trăng vẫn tiếp tục.[82] Một nghiên cứu năm 2014 sử dụng ảnh chụp của Tàu quỹ đạo Trinh sát Mặt Trăng đã chỉ ra những vùng có tuổi ít hơn 100 triệu năm.[83] Có khả năng lớp phủ của Mặt Trăng nóng hơn đã biết, ít nhất là ở mặt gần, tại những nơi có nhiều nguyên tố phóng xạ sinh nhiệt bên dưới lớp vỏ.[83][84] Ở bồn địa Đông Phương, hoạt động núi lửa kéo dài chứng tỏ lớp phủ bên dưới vùng này ban đầu nóng và/hoặc có nhiều nguyên tố sinh nhiệt.[85]

Các khu vực có màu sáng hơn trên Mặt Trăng được gọi là các vùng cao bởi chúng có độ cao lớn hơn hầu hết biển Mặt Trăng.[7] Vùng cao có thành phần chủ yếu là plagiocla tích lũy từ đại dương dung nham cổ của Mặt Trăng, do nhẹ hơn nên nổi lên cao từ rất sớm cách đây đến 4,4 tỷ năm.[6][7]tr.311 Do hình thành sớm nên vùng cao có một quãng thời gian dài hứng chịu sự bắn phá từ những mảnh vụn vũ trụ, dẫn đến mật độ cực cao hố va chạm.[6]tr.311 Khác với Trái Đất, không có ngọn núi lớn nào trên Mặt Trăng được cho là hình thành bởi sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo.[6]tr.310[7] Tổng diện tích vùng cao chiếm 83% bề mặt Mặt Trăng.[6]tr.311

Việc mặt gần có nhiều biển trong khi mặt xa có nhiều núi hoàn toàn có thể được lý giải bởi một vụ va chạm ở vận tốc thấp giữa Mặt Trăng với một vệ tinh tự nhiên thứ hai của Trái Đất, chừng vài chục triệu năm sau khi hệ Trái Đất và Mặt Trăng hình thành. [ 55 ]

Các hố va chạm[sửa|sửa mã nguồn]

Vùng cao cổ đại của Mặt Trăng với nhiều hố va chạm, chụp bởi các nhà du hành vũ trụ Apollo 11, NASA.[6]tr.311
Khi những tiểu hành tinh và sao chổi va chạm với mặt phẳng Mặt Trăng, những hố va chạm hình thành và mặt phẳng chịu tác động ảnh hưởng đáng kể. [ 86 ] Theo ước tính chỉ riêng mặt gần của Mặt Trăng đã có khoảng chừng 300.000 hố rộng hơn 1 km. [ 77 ] tr. 13 Niên đại địa chất Mặt Trăng địa thế căn cứ vào những sự kiện va chạm điển hình nổi bật nhất ở bồn địa Mật Hoa, Mưa, Đông Phương [ 76 ] tr. 123 và đại diện thay mặt bởi tuổi của hố va chạm Copernicus và Eratosthenes. [ 76 ] tr. 249 Đây là những cấu trúc để lại những tín hiệu địa tầng học qua những ảnh chụp, ví dụ điển hình như mảnh văng từ hố Eratosthenes nằm trên nền biển xung quanh còn vật tư bắn ra từ Copernicus lại chồng lên Eratosthenes. [ 76 ] tr. 249 Việc không có khí quyển, thời tiết và những quy trình địa chất gần đây đã giúp cho đa phần hố giữ nguyên trạng từ lúc hình thành. [ 6 ] tr. 303, [ 1 ] Chỉ có ít cấu trúc địa chất trên Mặt Trăng được định tuổi đúng mực bằng giải pháp đo đặc trưng đồng vị, [ 76 ] tr. 168 – 169,177 – 178, 212 những khu vực còn lại được so sánh tuổi với những cấu trúc này bằng chiêu thức khác như đếm số hố va chạm. [ 76 ] tr. 135 Nếu giả định rằng những hố va chạm Open dần theo thời hạn với vận tốc nhất định thì việc đếm số hố trên mỗi đơn vị chức năng diện tích quy hoạnh rồi so sánh giữa những khu vực khác nhau hoàn toàn có thể giúp so sánh tuổi giữa chúng. [ 76 ] tr. 129
Quá trình tạo hố va chạm: (1) va chạm; (2) mảnh va chạm vỡ và bốc hơi tạo sóng sốc ở bề mặt (3) vật liệu văng ra (4) vật liệu rơi xuống, phủ lên hố.[6]tr.316
Các hố va chạm trên Mặt Trăng đều có hình tròn trụ do vận tốc cao của những mảnh vụn ngoài hành tinh khi va chạm sẽ tạo ra hiệu ứng giống những vụ nổ, tác động ảnh hưởng đều ra mọi hướng xung quanh. [ 6 ] tr. 315 Khi mảnh va chạm lao xuống mặt phẳng, nó xâm nhập tới độ sâu khoảng chừng 2 đến 3 lần đường kính mảnh va chạm, tạo ra sóng xung kích và nhiệt làm nứt tầng đá nền bên dưới và bốc hơi lớp silicat mặt phẳng. [ 6 ] tr. 316 Lớp đất bị bốc hơi co và giãn nhanh, tạo ra vụ nổ như bom hạt nhân, khoét một hố trên mặt phẳng có đường kính khoảng chừng 10 đến 15 lần đường kính mảnh va chạm và đẩy vật tư ra rìa, tạo nên vành tròn ngoài dâng cao. [ 6 ] tr. 316 Sóng xung kích trong lớp vỏ phản hồi lại làm dâng đất đá trong hố, khiến đáy hố trở nên phẳng và nhiều lúc nhô lên ở giữa. [ 6 ] tr. 316 Các vụ lở đất ở gần vành tạo nên cấu trúc dốc dạng bậc thang. [ 6 ] tr. 316 Những mảnh vật tư bị văng lên cao do vụ nổ sau đó rơi xuống một vùng có đường kính cỡ gấp đôi đường kính hố va chạm. [ 6 ] tr. 316 Các mảnh to và bay nhanh rơi cách xa hố và thường tạo ra thêm hố nhỏ. [ 6 ] tr. 316Phủ bên trên mặt phẳng Mặt Trăng là lớp đất mặt gồm đá bị tán vụn có nguồn gốc từ va chạm. [ 6 ] tr. 314 Cứ sau mỗi sự kiện va chạm thì chúng lại vỡ vụn thành những mảnh nhỏ hơn. [ 6 ] tr. 314 Đất Mặt Trăng có thành phần chiếm gần nửa là silica và những thành phần khác là một số ít oxit sắt kẽm kim loại. [ 56 ] [ 87 ] Lớp đất mặt của những mặt phẳng cổ tại vùng cao nhìn chung dày hơn, trung bình khoảng chừng 10-15 mét ; trong khi tại những mặt phẳng trẻ ở biển, đất mặt chỉ dày 4-5 mét. [ 9 ] tr. 88,93, 286 Bên dưới lớp đất mặt tán mịn là lớp những mảnh vỡ lớn văng ra từ những vụ va chạm và đá móng nứt gãy dày từ vài đến vài chục kilomet. [ 9 ] tr. 92-93 Bản thân lớp đất mặt cũng thường được phân làm hai địa tầng : tầng trên nằm ngay mặt phẳng, dày cỡ vài đến vài chục xăngtimét và chứa những hạt đã được trộn đều ; tầng dưới có những lớp khác nhau chưa được trộn lẫn, hình thành từ những sự kiện va chạm trong quá khứ. [ 9 ] tr. 337
Tốc độ sinh hố va chạm ở Mặt Trăng theo thời gian.[6]tr.320
Trong ba tỷ năm qua, vận tốc sản sinh hố là một hố đường kính 1 km mỗi 200 nghìn năm, một hố đường kính 10 km mỗi vài triệu năm, và một đến hai hố đường kính 100 km mỗi tỷ năm. [ 6 ] tr. 319 Tốc độ sản sinh hố cao hơn gấp nhiều lần trước thời gian cách đây gần 4 tỷ năm. [ 6 ] tr. 319 Tuổi của đá nóng chảy do va chạm tích lũy từ những hố va chạm trong chương trình Apollo gợi ý về sự kiện biến cố Mặt Trăng diễn ra khoảng chừng 3,9 tỉ năm trước, với sự Open nhiều không bình thường những tiểu hành tinh va chạm với những thiên thể ở vòng trong của Hệ mặt trời, [ 88 ] mặc dầu có nghi vấn về giả thuyết này. [ 89 ]

Việc so sánh những hình ảnh do Tàu quỹ đạo Trinh sát Mặt Trăng chụp cho thấy tốc độ sản sinh hố hiện tại nhanh hơn đáng kể ước tính trước đây, đặc biệt là với các hố nhỏ có kích cỡ trên chục mét.[90] Khi va chạm xảy ra, những mảnh vật liệu nóng chảy hoặc bốc hơi văng ra ngoại biên với góc nhỏ và tốc độ rất cao.[90]tr.216-217 Cơ chế này khuấy động hai xăngtimét lớp đất mặt trên cùng ở thang thời gian 81.000 năm,[↓ 7] nhanh hơn một trăm lần so với các mô hình lý thuyết trước đây.[90]

Các vụ va chạm lớn nhỏ gây xói mòn khiến núi non trên Mặt Trăng đều có mặt phẳng nhẵn trơn và độ cao thấp, giống những núi cổ nhất trên Trái Đất. [ 6 ] tr. 311

Các xoáy Mặt Trăng[sửa|sửa mã nguồn]

Các xoáy Mặt Trăng là những vùng có đặc thù địa chất kỳ dị nằm rải rác khắp mặt phẳng của Mặt Trăng. [ 91 ] Chúng có suất phản chiếu cao, có đặc thù quang học của mặt phẳng mới hình thành gần đây và thường có những đường tối uốn lượn xen giữa những vùng sáng. [ 91 ] Từ trường ở mặt phẳng những xoáy đều mạnh tuy nhiên không phải mọi vùng không bình thường từ trường đều có xoáy. [ 91 ]

Nước và sự sống[sửa|sửa mã nguồn]

Video thể hiện các vùng tối vĩnh cửu trên Mặt Trăng được xây dựng dựa trên dữ liệu từ Cao độ kế Laser của Tàu quỹ đạo Trinh sát Mặt Trăng.[92]

Nước lỏng không tồn tại trên bề mặt Mặt Trăng.[6]tr.309[93] Với điều kiện trên bề mặt, nước sẽ bị bức xạ cực tím từ Mặt Trời phân ly thành các chất khác.[94][95] Ngay cả nước ngậm trong đất đá cũng bị giải hấp bởi tia cực tím của Mặt Trời.[94] Môi trường tự nhiên của Mặt Trăng không hỗ trợ sự sống vì bức xạ Mặt Trời mạnh, gần như không có khí quyển, nhiệt độ cao vào ban ngày, cùng bức xạ ion hóa.[96][97] Tổng lượng vi sinh vật mà các tàu vũ trụ đã mang lên Mặt Trăng trong các nhiệm vụ thám hiểm có tiếp xúc với bề mặt là khoảng 4,57×1010 tế bào hoặc bào tử, nhưng hầu hết được cho là không thể sống quá một ngày Mặt Trăng (29,5 ngày Trái Đất).[97] Tuy nhiên vào năm 2019, ít nhất một hạt giống đã nảy mầm ở một thí nghiệm trong môi trường có kiểm soát của tàu đổ bộ Thường Nga 4.[98]

Từ những năm 1960, đã có giả thuyết về sự sống sót của nước đá ở những hố va chạm lạnh lẽo luôn bị khuất trong bóng tối ở hai cực. [ 93 ] Trục quay của Mặt Trăng đã không thay đổi trong vài tỷ năm trở lại đây [ 99 ] [ 100 ] và ở hai cực có những hố không nhận được ánh sáng Mặt Trời trong suốt thời hạn này. [ 101 ] Chúng hoàn toàn có thể chứa nước đá đến từ sao chổi, gió Mặt Trời, hoặc những tầng đá bên dưới. [ 101 ] Các mô phỏng trên máy tính năm 2003 gợi ý khoảng chừng 14.000 kilomét vuông diện tích quy hoạnh Mặt Trăng hoàn toàn có thể nằm trong bóng tối vĩnh cửu. [ 102 ] Các kế hoạch định cư trên Mặt Trăng của con người nhờ vào đáng kể vào lượng nước có sẵn tại đây khi mà giải pháp luân chuyển nước từ Trái Đất tỏ ra không khả thi. [ 103 ]

Những phát hiện gần đây đã xác nhận sự tồn tại của nước trên bề mặt Mặt Trăng.[6]tr.309 Năm 1998, phổ kế neutron trên tàu vũ trụ Lunar Prospector chỉ ra dấu hiệu hydro trong nước đá nằm dưới lớp đất mặt vài chục xăngtimét ở các hố tối vĩnh cửu gần cực.[104] Thủy tinh núi lửa được mang về từ Mặt Trăng cũng chứa lượng nước nhỏ.[105] Tồn tại nước ở dạng liên kết hóa học trong đá Mặt Trăng.[6]tr.309 Vào năm 2008 phổ kế M3 của tàu vũ trụ Chandrayaan-1 đã phát hiện sự tồn tại của nước ở cả các bề mặt được Mặt Trời chiếu sáng.[106] Năm 2009, LCROSS cho một tên lửa hết nhiên liệu đâm xuống vùng tối vĩnh cửu trong hố va chạm Cabeus gần cực nam và phát hiện khoảng 155 kg nước trong luồng khói bụi bốc lên từ vụ va chạm.[107]

Sự phân bổ nước đá ở các cực Mặt Trăng; bên trái là cực nam, bên phải là cực bắc.[108]

Vào năm 2011 một thí nghiệm đã đo được 615 đến 1410 ppm nước trong bao thể nóng chảy của mẫu đá chứa magma cổ ở Mặt Trăng, cho thấy một số phần bên trong Mặt Trăng có lượng nước tương đương lớp phủ trên của Trái Đất.[109] Việc phân tích lại dữ liệu phổ phản xạ của máy đo M3 vào năm 2018 đã khẳng định sự tồn tại của nước đá trong vòng vĩ độ 20° ở cả hai cực.[108] Dữ liệu cho thấy ánh sáng phản xạ đặc trưng của nước đá, khác hẳn so với ánh sáng từ hydroxyl, nước ở thể khác, hay các bề mặt phản xạ khác.[108] Nước đá có nhiều hơn ở cực Nam, tại các khu vực nằm trong bóng tối lâu nhất.[108] Tàu quỹ đạo Trinh sát Mặt Trăng xác nhận nhiệt độ rất thấp trong một số hố va chạm và chụp được ảnh nhờ ánh sáng của sao.[6]tr.309 Tổng lượng nước ở các hố này vào khoảng hàng trăm tỷ tấn.[6]tr.309

Cuối năm 2020, những nhà thiên văn phát hiện phân tử nước ở phần mặt phẳng được chiếu sáng của Mặt Trăng bằng thiết bị SOFIA. [ 110 ] Những khe hở nhỏ khuất tối trong đất đá, ở cả vùng đất được chiếu sáng với vĩ độ trên 80, được cho là chiếm tới khoảng chừng 10 – 20 % diện tích quy hoạnh tối vĩnh cửu chứa nước đá của Mặt Trăng. [ 110 ] [ 111 ]

Trường mê hoặc[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ trọng lực bề mặt Mặt Trăng của GRAIL.[112] Vùng màu đỏ là trọng trường mạnh, màu xanh là trọng trường yếu hơn.[112]

Trường hấp dẫn của Mặt Trăng đã được đo từ những năm 1960 thông qua ảnh hưởng lên quỹ đạo của các tàu không gian gần Mặt Trăng, với gia tốc của các tàu được xác định nhờ dịch chuyển Doppler của sóng vô tuyến liên lạc giữa tàu và Trái Đất.[113] Tàu Lunar Prospector đã vẽ bản đồ trọng trường của mặt gần vào những năm 1998-1999.[114] Năm 2013, bản đồ trường hấp dẫn cho toàn bộ bề mặt Mặt Trăng đã được thiết lập chi tiết bởi cặp tàu quỹ đạo GRAIL.[112] Gia tốc trọng trường của Mặt Trăng có những vùng cực đại tại một số bồn địa va chạm khổng lồ, một phần do mật độ khối lượng lớn của bazan biển lấp đầy những bồn địa đó.[112][113][114][115] Tuy vậy, một số vùng cực đại không nằm gần khu vực có bazan biển.[114]

Gia tốc trọng trường trung bình trên mặt phẳng Mặt Trăng là 1,63 m / s2, bằng khoảng chừng 1/6 tần suất trọng trường Trái Đất. [ 25 ] tr. 226 Một người mặc bộ đồ phi hành gia Apollo 11 kèm mạng lưới hệ thống cung ứng dưỡng khí nặng tổng số 91,3 kg [ 116 ] sẽ cảm thấy như chỉ khoảng chừng 15 kg trên Mặt Trăng. Tốc cần để thoát khỏi Mặt Trăng ( vận tốc thiên hà cấp 2 ) là 2,38 km / s so với Trái Đất là 11,2 km / s. [ 25 ] tr. 226
Tổng cường độ từ trường ở bề mặt Mặt Trăng, đo bởi tàu Lunar Prospector.[117]
Mặt Trăng có một từ trường ngoài với cường độ nhìn chung dưới 0,2 nanotesla, chưa bằng một phần một trăm ngàn từ trường Trái Đất. [ 26 ] Hiện tại Mặt Trăng không có từ trường lưỡng cực toàn thế giới mà chỉ có lớp vỏ đã từ hóa, hoàn toàn có thể do trước kia từng sống sót một dynamo toàn thế giới. [ 26 ] [ 118 ] Khoảng 4,25 đến 3,56 tỉ năm trước từ trường Mặt Trăng có năng lực mạnh gần bằng từ trường Trái Đất ngày này. [ 26 ] Dynamo duy trì đến cách đây 1,92 đến 0,80 tỷ năm nhờ những dòng đối lưu hoạt động giải trí khi lõi Mặt Trăng kết tinh. [ 26 ] Trên triết lý, một số ít vùng từ hóa còn sót lại hoàn toàn có thể được gây ra bởi từ trường thoáng qua của những đám mây plasma co và giãn trong những vụ va chạm lớn. [ 119 ] Khi những đám mây này Open sau những vụ va chạm lớn, Mặt Trăng vẫn đang có một nền từ trường đáng kể. [ 119 ] Giả thuyết này được tương hỗ bởi vị trí từ hóa mạnh nhất trên vỏ nằm gần điểm đối chân của những bồn địa va chạm lớn. [ 119 ]

Mặt Trăng có khí quyển rất loãng đến nỗi các hạt khí gần như không va chạm với nhau, giống tầng ngoài khí quyển hành tinh,[18] với tổng khối lượng từ dưới 10 tấn[120] đến khoảng 30 tấn.[121] Thiết bị của các tàu đổ bộ Apollo đo được mật độ hạt khí quyển khoảng 107 hạt/cm³ vào ban ngày và 105 hạt/cm³ vào ban đêm ở bề mặt Mặt Trăng, gần như chân không so với khí quyển Trái Đất (1019 hạt/cm³).[18][122] Khí quyển bao gồm các chất khí thoát ra từ đất đá[121][123] và khí sinh ra từ hoạt động phún xạ do gió mặt trời và bụi vũ trụ bắn phá thổ nhưỡng Mặt Trăng.[20][122] Các nguyên tố được phát hiện có natri và kali sinh ra do phún xạ và giải hấp nhiệt (cũng có trong khí quyển Sao thủy và Io); helium-4 và neon chủ yếu từ gió mặt trời; argon-40, radon-222 và các đồng vị poloni thoát ra khí quyển sau khi hình thành từ phân rã phóng xạ trong lớp vỏ và lớp phủ.[17][18][123] Tổng mật độ của các nguyên tố trên vẫn còn nhỏ hơn nhiều mật độ khí quyển Mặt Trăng, do đó các nhà khoa học vẫn đang tìm kiếm sự hiện diện của những phân tử và nguyên tử khác ở khí quyển, đặc biệt là các chất mà có thể được sinh ra từ lớp đất mặt.[18] Chandrayaan-1 đã phát hiện hơi nước với nồng độ thay đổi theo vĩ độ, nhiều nhất tại khoảng 60–70 độ nam.[19] Hơi nước có thể được sinh ra từ sự thăng hoa nước đá ở lớp đất mặt.[19] Những khí này quay lại lớp đất mặt do trọng lực của Mặt Trăng hoặc biến mất vào không gian do áp lực bức xạ mặt trời hoặc nếu chúng bị ion hóa thì bị thổi bay bởi từ trường gió mặt trời.[18][122]

Ảnh minh họa vệ tinh LADEE đo bụi Mặt Trăng bay gần bề mặt vào hoàng hôn.[124]
Tồn tại một đám mây bụi bất đối xứng xung quanh Mặt Trăng được tạo ra bởi những hạt bụi sao chổi. [ 125 ] Mỗi giây có khoảng chừng 0,1 đến 0,6 picô gam bụi sao chổi bay vào mỗi mét vuông mặt phẳng vùng xích đạo Mặt Trăng với vận tốc khoảng chừng 20 kilômét trên giây. [ 125 ] Các hạt này va vào mặt phẳng khiến bụi ở đó bắn lên với vận tốc cỡ vài trăm mét một giây, sau đó hầu hết chúng lại rơi xuống mặt phẳng. [ 125 ] Trung bình, lớp bụi bay lơ lửng trên mặt phẳng Mặt Trăng có tổng khối lượng khoảng chừng 120 kilogam và dày hàng trăm kilomét. [ 125 ] Các phép đo bụi đã được triển khai bởi Thí nghiệm Bụi Mặt Trăng ( LDEX ) của LADEE, trong khoảng chừng 6 tháng với độ cao từ gần mặt phẳng đến trên 200 km. [ 125 ] Trung bình mỗi phút có một hạt bụi nửa đường kính trên 0,3 micromét va đập vào đầu đo của LDEX. [ 125 ] Số lượng hạt bụi tăng lên vào những dịp mưa sao băng Geminid, Quadrantid, Taurid và Omicron Centaurid, khi Trái Đất và Mặt Trăng đi ngang qua những đám tàn tích sao chổi. [ 125 ] Đám mây bụi của Mặt Trăng có tỷ lệ bất đối xứng, dày hơn ở vùng hoàng hôn. [ 125 ]Các nhà du hành ngoài hành tinh đặt chân lên Mặt Trăng trong chương trình Apollo đã tận mắt chứng kiến những quầng sáng gần đường chân trời trước lúc bình minh, một hiện tượng kỳ lạ cũng được quan sát bởi 1 số ít vệ tinh và tàu đổ xô. [ 18 ] Đây hoàn toàn có thể là ánh sáng từ lớp bụi ở trên cao hoặc natri và kali trong khí quyển. [ 18 ]
Năm 2017, một điều tra và nghiên cứu dựa trên quy mô phun trào dung nham theo thời hạn cho thấy Mặt Trăng từng có một khí quyển khá dày trong khoảng chừng thời hạn cỡ 70 triệu năm, giữa 3 và 4 tỷ năm trước. [ 126 ] Khí quyển này chứa những khí sinh ra bởi những vụ phun trào núi lửa Mặt Trăng và có áp suất khoảng chừng gấp rưỡi so với khí quyển Sao Hỏa ngày này. [ 126 ] Khí quyển cổ xưa này đã dần biến mất vào khoảng trống hầu hết do hoạt động nhiệt của những hạt khí với vận tốc trên vận tốc ngoài hành tinh cấp 2. [ 126 ]

Chuyển động và mùa[sửa|sửa mã nguồn]

Mặt Trăng tự quay quanh trục với chu kỳ luân hồi nhờ vào vào hệ quy chiếu : so với nền sao ở xa, chu kỳ luân hồi này là chu kỳ luân hồi sao, [ 25 ] tr. 46 [ 127 ] 27,3 ngày Trái Đất, [ 11 ] [ 128 ] còn so với Mặt Trời thì chu kỳ luân hồi này là chu kỳ luân hồi giao hội, [ 25 ] tr. 45 [ 127 ] 29,5 ngày Trái Đất. [ 128 ] Đối với quan sát viên đứng yên trên mặt phẳng Mặt Trăng, Mặt Trời mọc và lặn theo chu kỳ luân hồi đúng bằng chu kỳ luân hồi giao hội. [ 127 ] Mặt Trăng quay quanh Trái Đất và bị khóa thủy triều so với Trái Đất, [ 57 ] [ 129 ] khiến cho chu kỳ luân hồi sao của hoạt động tự quay của Mặt Trăng đúng bằng chu kỳ luân hồi quỹ đạo của Mặt Trăng quanh Trái Đất, [ 3 ] : 10 [ 129 ] và chu kỳ luân hồi giao hội tự quay cũng bằng chu kỳ luân hồi giao hội quỹ đạo ( còn gọi là ” tháng giao hội ” ). [ 25 ] tr. 331 Chu kỳ giao hội quỹ đạo cũng là chu kỳ luân hồi pha Mặt Trăng khi quan sát từ Trái Đất ( còn gọi là ” tuần trăng ” ). [ 6 ] tr. 123 [ 25 ] tr. 331
Độ nghiêng trục quay của Mặt Trăng so với hoàng đạo chỉ là 1,54 °, [ 16 ] nhỏ hơn nhiều so với 23,5 °C ủa Trái Đất. [ 6 ] tr. 108 Do đó bức xạ Mặt Trời lên Mặt Trăng cũng ít đổi khác theo mùa hơn, ngoại trừ tại vùng gần cực, nơi mà yếu tố địa hình và yếu tố mùa đều có ảnh hưởng tác động. [ 16 ]

Năm 2005, một phân tích về các ảnh chụp bởi tàu vũ trụ Clementine cho thấy các khu vực nhiều núi non ở vành hố va chạm Peary tại cực bắc có thể được chiếu sáng trong toàn bộ cả ngày Mặt Trăng, tạo ra những đỉnh núi sáng vĩnh cửu.[21] Các nghiên cứu sau này, từ 2005 đến 2013, cho rằng vùng rìa Peary có thể bị che khuất vào mùa đông, tuy nhiên xác nhận nhiều địa điểm ở vùng này và rìa hố va chạm khác gần hai cực có tỷ lệ nhận sáng từ 80% đến trên 90% trung bình năm, bao gồm rìa hố Shackleton gần cực nam.[131] Tương tự, có nhiều khu vực nằm mãi mãi trong bóng tối ở đáy của những hố va chạm gần cực,[102][131] và các “hố tối vĩnh cửu” này cực lạnh.[16]

Tuy hoàn toàn có thể tính được nhiệt độ trung bình mặt phẳng của Mặt Trăng, nhưng nhiệt độ thực tiễn ở từng khu vực hoàn toàn có thể lệch so với mức trung bình hàng chục độ K, tùy theo điều kiện kèm theo địa hình ( độ dốc, bóng râm, kiến trúc tán xạ ánh sáng và nhiệt ), độ phản xạ sáng và bức xạ hồng ngoại của mặt phẳng địa phương, và đặc thù nhiệt ( nhiệt dung, độ dẫn nhiệt ) của khu vực. [ 16 ] Do thiếu khí quyển hay thủy quyển để ổn nhiệt, nhiệt độ mặt phẳng đổi khác mạnh trong ngày của Mặt Trăng. [ 6 ] tr. 314 [ 16 ] Vào giữa trưa, nhiệt độ của đất đá màu sẫm hoàn toàn có thể lên trên 100 °C ; còn trong đêm hôm ( lê dài khoảng chừng hai tuần, tương tự với thời lượng ban ngày của Mặt Trăng ), nhiệt độ đất xốp giảm xuống khoảng chừng – 180 °C. [ 6 ] [ 21 ] tr. 314 Nơi có nhiệt độ không thay đổi và không quá lạnh là những đỉnh núi sáng vĩnh cửu gần cực, khoảng chừng – 50 ± 10 °C, được cho là tương thích để định cư vì dễ tiếp cận nguồn năng lượng Mặt Trời và nguồn nước đá ở những hố tối vĩnh cửu gần đó. [ 21 ]

Hệ Trái Đất – Mặt Trăng[sửa|sửa mã nguồn]

Mô hình thu nhỏ của Hệ Trái Đất – Mặt Trăng: kích thước và khoảng cách trung bình theo đúng tỷ lệ.
Mô hình thu nhỏ của Hệ Trái Đất – Mặt Trăng: kích thước và khoảng cách trung bình theo đúng tỷ lệ.[6]tr.19
Khoảng cách và kích thước góc Mặt Trăng thay đổi theo chuyển động trên quỹ đạo, từ cận điểm gần nhất sang viễn điểm xa nhất.
Khoảng cách và kích thước góc Mặt Trăng thay đổi theo chuyển động quanh Trái Đất, từ cận điểm gần nhất sang viễn điểm xa nhất.[3]tr.3-5[4]tr.308-309[1][132][↓ 8]
Hệ Mặt Trăng và Trái Đất quay quanh khối tâm nằm ở dưới bề mặt Trái Đất khoảng chừng 1.700 km ( khoảng chừng một phần tư nửa đường kính Trái Đất ), theo những quỹ đạo gần giống hình elip có độ lệch tâm nhỏ. [ 4 ] : 16 So với nền những ngôi sao 5 cánh ở xa, hệ này quay hết đúng một vòng trong chu kỳ luân hồi quỹ đạo ( hay ” tháng thiên hà “, ” tháng sao ” ) là 27,3 ngày. [ 25 ] [ 133 ] tr. 223 – 224 Do khối tâm của hệ hoạt động trên quỹ đạo quanh Mặt Trời, nên để Mặt Trăng quay trở lại cùng một pha, cần khoảng chừng thời hạn lâu hơn là chu kỳ luân hồi giao hội quỹ đạo ( hay ” tháng giao hội “, ” tuần trăng ” ) 29,5 ngày. [ 25 ] tr. 223 – 224 [ 6 ] tr. 123 Nếu nhìn từ cực bắc, hệ Mặt Trăng-Trái Đất quay theo chiều ngược kim đồng hồ đeo tay, trùng chiều quay của hệ quanh Mặt Trời và chiều quay trên quỹ đạo của những hành tinh khác trong Hệ Mặt Trời, đồng thời cũng là chiều tự quay của Trái Đất, Mặt Trăng và hầu hết những hành tinh này. [ 6 ] tr. 236 – 237 [ 25 ] tr. 223 – 224 Mặt phẳng quỹ đạo của hệ, còn gọi là mặt phẳng bạch đạo, không lệch nhiều so với mặt phẳng quỹ đạo của hệ quanh Mặt Trời, còn gọi là mặt phẳng hoàng đạo, [ 25 ] tr. 253 – 257 [ 4 ] : 308 và cũng không lệch nhiều so với mặt phẳng quỹ đạo của những hành tinh khác trong Hệ Mặt Trời. [ 6 ] tr. 236 Trong khi đó, khoảng chừng một phần ba trong số những vệ tinh tự nhiên khác trong hệ Mặt Trời hoạt động trên quỹ đạo nằm gần mặt phẳng xích đạo của hành tinh mà chúng quay quanh theo cùng chiều quay, [ 6 ] tr. 410 hầu hết lệch nhiều so với mặt phẳng hoàng đạo, [ 6 ] tr. 389 và phần đông những vệ tinh khác quay ngược chiều hành tinh theo những quỹ đạo không bình thường và cách xa hành tinh. [ 6 ] tr. 410
Các pha của Mặt Trăng.

Quỹ đạo của Mặt Trăng bị gây nhiễu bởi Mặt Trời, Trái Đất, và ở mức độ ít hơn là những hành tinh, khiến cho toàn bộ những thông số kỹ thuật của quỹ đạo, như độ nghiêng, độ lệch tâm, bán trục lớn, điểm nút, củng điểm … đều dịch chuyển nhỏ một cách tuần hoàn và phức tạp. [ 1 ] [ 3 ] : 10 [ 135 ] Ví dụ, mặt phẳng quỹ đạo của Mặt Trăng tiến động theo chu kỳ luân hồi 18,6 năm, và ảnh hưởng tác động đến những góc nhìn khác của hoạt động, bộc lộ ở những công thức toán học trong những định luật Cassini. [ 136 ] Ví dụ khác là độ lệch tâm quỹ đạo của Mặt Trăng đổi khác theo chu kỳ luân hồi 206 ngày, khiến cho cận điểm và viễn điểm quỹ đạo của Mặt Trăng cũng dịch chuyển theo chu kỳ luân hồi này. [ 1 ]
Khoảng cách từ tâm Trái Đất đến Mặt Trăng biến đổi theo chu kỳ quỹ đạo 27,3 ngày, chồng lên chu kỳ thay đổi của độ lệch tâm quỹ đạo 206 ngày.
Vì quỹ đạo elip, khoảng cách từ tâm Trái Đất đến tâm Mặt Trăng biến đổi theo chu kỳ quỹ đạo 27,3 ngày, chồng lên chu kỳ thay đổi của độ lệch tâm quỹ đạo 206 ngày.[1][137][138] Khoảng cách tới củng điểm quỹ đạo thay đổi theo độ lệch tâm quỹ đạo; với cận điểm gần nhất ở khoảng 356.400 km, xa nhất ở khoảng 370.400 km; viễn điểm gần nhất khoảng 404.000 km, xa nhất khoảng 406.700 km.[1][137][138] Các chấm tròn trên đồ thị ứng với các thời điểm trăng tròn.[137][138]

Tương quan kích cỡ[sửa|sửa mã nguồn]

Xét đối sánh tương quan với Trái Đất, Mặt Trăng là một vệ tinh tự nhiên lớn quái đản : [ 139 ] nó có đường kính bằng khoảng chừng một phần tư [ 6 ] tr. 19 và khối lượng bằng 1/81 Trái Đất. [ 6 ] tr. 304 Mặt Trăng là vệ tinh lớn nhất trong Hệ Mặt Trời nếu so đối sánh tương quan với kích cỡ hành tinh của chúng, dù vậy Charon có size trên một nửa hành tinh lùn Pluto. [ 6 ] tr. 426 – 432 Mặt Trăng chiếm hầu hết mômen động lượng của hệ Trái Đất – Mặt Trăng, [ 139 ] và khiến Trái Đất quay quanh khối tâm Trái Đất-Mặt Trăng một lần một tháng ngoài hành tinh [ 133 ] với vận tốc bằng 1/81 Mặt Trăng hay khoảng chừng 12,5 m / s. [ 140 ] tr. 444 – 445 [ 4 ] : 16 Chuyển động này chồng lên hoạt động quay của Trái Đất quanh Mặt Trời với vận tốc lớn hơn nhiều khoảng chừng 30 km / s. [ 4 ] tr. 245
Lực thủy triều do Mặt Trăng gây ra ở mỗi điểm trên Trái Đất có thể coi như chênh lệch lực hấp dẫn của Mặt Trăng tại điểm đó so với tại tâm Trái Đất.[140]tr.661
Theo định luật vạn vật mê hoặc, lực mê hoặc giữa hai vật thể giảm dần theo bình phương khoảng cách giữa chúng. [ 140 ] tr. 630 Do vậy, với hệ hai thiên thể ở cạnh nhau, phần mặt phẳng trên thiên thể này nằm gần thiên thể kia hơn sẽ chịu lực hút mạnh hơn một chút ít so với phần nằm xa. [ 140 ] tr. 661 Chênh lệch lực hút này tạo ra lực thủy triều. [ 140 ] tr. 661 Đối với hệ Trái Đất – Mặt Trăng, lực thủy triều bóp méo cả Trái Đất và Mặt Trăng, gây ra nhiều hiệu ứng quan sát được. [ 140 ] tr. 665

Nếu Mặt Trăng từng tự quay quanh trục của nó với tốc độ nhanh hơn hoặc chậm hơn tốc độ hiện tại, lực thủy triều làm tốc độ này thay đổi dần cho đến khi chu kỳ tự quay đúng bằng chu kỳ quỹ đạo quanh Trái Đất, khiến Mặt Trăng luôn hướng một mặt về Trái Đất – được gọi là bị khóa đồng bộ (hay khóa thủy triều, đồng bộ thủy triều).[129][140]tr.665[6]tr.426-432 Nguyên nhân là lực thủy triều bởi Trái Đất làm biến dạng Mặt Trăng liên tục nếu nó vẫn còn quay so với phương nối đến Trái Đất, gây nên ma sát trong lòng Mặt Trăng tiêu hao năng lượng quay này, tạo thành mômen lực cản.[129] Qua thời gian cỡ hàng ngàn năm, trong hệ quy chiếu gắn với phương nối đến Trái Đất, động năng quay của Mặt Trăng biến mất vì đã chuyển hóa hết thành nhiệt năng, Mặt Trăng không còn chuyển động quay so với phương nối đến Trái Đất và luôn có một mặt hướng về Trái Đất.[129] Ở trạng thái khóa thủy triều cân bằng bền, thế năng Mặt Trăng nhỏ nhất và Mặt Trăng chỉ có thể nằm theo một trong hai tư thế cố định đối xứng nhau qua tâm.[129] Ngày nay Mặt Trăng ở tư thế với khối tâm nằm cách tâm hình học khoảng 1,8 km về phía gần Trái Đất hơn.[139] Vào năm 2016, các nhà khoa học hành tinh sử dụng dữ liệu thu thập bởi vệ tinh Lunar Prospector từ năm 1998 và phát hiện hai vùng giàu hydro (khả năng năng cao từng là các vùng có nước đá) trên hai mặt đối diện của Mặt Trăng.[141] Có thể hai mảng này là hai cực của Mặt Trăng cách đây hàng tỉ năm trước, ở tư thế khóa thủy triều cân bằng bền với phân bổ khối lượng trong lòng Mặt Trăng khác hiện nay.[141]

Thành phần gây bởi Mặt Trăng của sóng thủy triều trên toàn cầu biến đổi theo chu kỳ khoảng 12,42 giờ; phần màu xanh là triều dâng, màu nâu là triều hạ.[142]tr.239[143]tr.40
Mặt Trăng cũng tạo ra lực thủy triều trên Trái Đất, tác động ảnh hưởng lên cả đại dương và lớp vỏ đất đá của Trái Đất. [ 6 ] tr. 125 Hiệu ứng rõ ràng nhất là làm đại dương lý tưởng, nếu không có lục địa, sẽ nằm cân đối ở hình dạng ellipsoid với hai ” bướu ” nhô lên khoảng chừng một mét, một bướu nằm gần Mặt Trăng, và bướu kia nằm đối lập. [ 6 ] tr. 125 – 126 Trên trong thực tiễn, do Trái Đất tự quay trong trường lực thủy triều, đại dương không khi nào kịp đạt hình dạng cân đối vì số lượng giới hạn của vận tốc sóng và sự cản trở bởi nhiều yếu tố. [ 143 ] tr. 8 Lực trủy triều và hoạt động quay của Trái Đất tạo ra những sóng thủy triều với bước sóng hàng nghìn cây số, đỉnh sóng ứng với triều dâng và đáy sóng ứng với triều hạ. [ 143 ] tr. 1-2 Thành phần của sóng này gây bởi Mặt Trăng [ ↓ 9 ] biến hóa theo chu kỳ luân hồi 12,42 giờ, đúng bằng 50% chu kỳ luân hồi quay của một điểm bất kể trên bề mặt Trái Đất so với Mặt Trăng. [ 143 ] tr. 40 Mặt Trời cũng gây ra hiện tượng kỳ lạ thủy triều trên Trái Đất, nhưng lực thủy triều của Mặt Trời chỉ bằng khoảng chừng 50% so với Mặt Trăng. [ 140 ] tr. 665 Tổng hợp ảnh hưởng tác động của lực thủy triều Mặt Trăng và Mặt Trời làm biến hóa phạm vi thủy triều với chu kỳ luân hồi tuần hoàn khoảng chừng hai tuần. [ 6 ] tr. 127 Phạm vi thủy triều ở từng nơi còn phụ thuộc địa hình biển, ma sát giữa đại dương với đáy biển, độ nhớt biển, nhiễu loạn dòng chảy, và cả những điều kiện kèm theo khí tượng. [ 143 ] tr. 2Lực thủy triều cũng gây ra những ” bướu ” ở phần lõi và vỏ đất đá của Trái Đất, với khoanh vùng phạm vi chỉ khoảng chừng 20 cm. [ 6 ] tr. 125 – 127 Khác với đại dương, nơi mà lực thủy triều gây ra hoạt động của những khối chất lỏng, [ 6 ] tr. 125 – 127 phần lõi và vỏ đất đá của Trái Đất bị nhào bóp một cách đàn hồi và dẻo dưới tác động ảnh hưởng của lực thủy triều. [ 144 ] Ma sát trong những khối đại dương hoạt động dưới lực thủy triều, và ở mức độ nhỏ hơn là ma sát trong hoạt động dẻo của lõi đất đá, làm tiêu tán dần nguồn năng lượng tự quay của Trái Đất, khiến ngày Trái Đất dài thêm khoảng chừng 0,002 giây sau mỗi thế kỷ. [ 6 ] [ 144 ] tr. 128 Một nghiên cứu và điều tra vào năm năm nay gợi ý về khả năng lực thủy triều đã giúp duy trì từ trường Trái Đất, do động năng và thế năng của hệ Trái Đất-Mặt Trăng-Mặt Trời đã chuyển hóa thành nhiệt năng và động năng ở lõi Trái Đất bởi sự nhào bóp của thủy triều, làm không thay đổi nhiệt độ cao và năng lực sinh ra từ trường của lõi. [ 145 ] Do bảo toàn mô men động lượng trong hệ Trái Đất – Mặt Trăng, phần mô men động lượng mất đi ở hoạt động tự quay của Trái Đất được chuyển hóa sang mô men động lượng của Mặt Trăng, làm quỹ đạo Mặt Trăng tăng dần độ cao với vận tốc quỹ đạo giảm dần. [ 6 ] tr. 128 Thí nghiệm đo khoảng cách Mặt Trăng bằng cách chiếu laser lên những tấm hồi phản được chương trình Apollo lắp ráp trên mặt phẳng Mặt Trăng cho thấy khoảng cách tới Mặt Trăng tăng với vận tốc 38 mm mỗi năm ( cỡ vận tốc mọc của móng tay người ). [ 6 ] tr. 128 [ 143 ] [ 146 ] tr. 2
Ngày nay, hiện tượng bình động của Mặt Trăng gây ra chênh lệch lực hấp dẫn từ Trái Đất, tạo hiệu ứng thủy triều bởi Trái Đất cho Mặt Trăng.[147]tr.166-170[3]:17
Nếu quy trình này liên tục diễn ra, chu kỳ luân hồi tự quay của Trái Đất sẽ dài ra đến khi bằng với chu kỳ luân hồi quỹ đạo của hoạt động quay quanh nhau của hệ Trái Đất – Mặt Trăng, tạo ra khóa thủy triều ở cả hai thiên thể. [ 6 ] tr. 128 Khi đó Mặt Trăng sẽ đứng yên tại một kinh tuyến, như một vệ tinh địa tĩnh, giống như trường hợp của Pluto và Charon lúc bấy giờ. [ 6 ] tr. 128 Tuy nhiên, trong tương lai, Mặt Trời sẽ trở thành một sao đỏ khổng lồ và sẽ nuốt chửng hệ Trái Đất – Mặt Trăng trước khi hiện tượng kỳ lạ khóa thủy triều ở cả hai thiên thể này xảy ra. [ 147 ] : 184 [ 148 ]Hiện tại, Mặt Trăng vẫn chịu tác động ảnh hưởng nhỏ của lực thủy triều gây ra bởi Trái Đất và Mặt Trời. [ 149 ] Phạm vi thủy triều trên Mặt Trăng là 10 cm và đổi khác hầu hết theo chu kỳ luân hồi 27 ngày, với hai thành phần : thành phần theo phương hướng đến Trái Đất và gây ra bởi Trái Đất, vì Mặt Trăng đã bị khóa thủy triều trong quỹ đạo đồng nhất, và thành phần nhỏ hơn gây bởi Mặt Trời. [ 149 ] Thành phần gây bởi Trái Đất là do sự bình động của Mặt Trăng, vì quỹ đạo của Mặt Trăng có độ lệch tâm. [ 147 ] tr. 166 – 170 [ 149 ] Nếu quỹ đạo của Mặt Trăng tròn hoàn hảo nhất thì chỉ có thành phần lực thủy triều gây ra bởi Mặt Trời. [ 147 ] tr. 166 – 170 Thành phần gây bởi Mặt Trời là nhỏ và đổi khác theo một số ít chu kỳ luân hồi khác nữa, như chu kỳ luân hồi 2 tuần, 1 tháng, 7 tháng, 1 năm, 6 năm, 18,6 năm. [ 149 ] Ứng suất tích góp từ những lực thủy triều gây ra những đợt động đất ở sâu trong lòng Mặt Trăng, đo được bởi những địa chấn kế mà chương trình Apollo đặt trên Mặt Trăng. [ 150 ] [ 151 ] Động đất Mặt Trăng ít xảy ra hơn, có cường độ yếu hơn so với động đất trên Trái Đất, nhưng hoàn toàn có thể lê dài hàng giờ, do không có thủy quyển hấp thụ. [ 139 ] [ 150 ] [ 151 ] Ngoài động đất sâu do thủy triều, xảy ra theo những đợt với chu kỳ luân hồi 27 ngày, còn có động đất nông ở những vùng địa chất yếu gần vỏ và động đất do va chạm với thiên thạch, xảy ra ngẫu nhiên theo thời hạn. [ 74 ] [ 151 ]

Diện mạo nhìn từ Trái Đất[sửa|sửa mã nguồn]

Do khóa thủy triều, Mặt Trăng luôn luôn duy trì gần như một mặt hướng về Trái Đất. [ 140 ] tr. 665 Tuy nhiên bởi hiệu ứng bình động, từ Trái Đất thực tiễn hoàn toàn có thể quan sát khoảng chừng 59 % mặt phẳng Mặt Trăng. [ 3 ] : 18 Mặt đối lập Trái Đất được gọi là mặt gần ( hay ” mặt trước ” ) còn mặt kia là mặt xa ( hay ” mặt khuất “, ” mặt sau ” ). [ 25 ] tr. 224 [ 6 ] tr. 124, 305 [ 9 ] tr. 27 Mặt xa đôi lúc bị gọi không đúng chuẩn là ” mặt tối ” nhưng trong thực tiễn nó được soi sáng tiếp tục như mặt gần theo chu kỳ luân hồi 29,5 ngày. [ 6 ] tr. 124 Mặt gần tối vào kỳ trăng tối ( hay pha ” không trăng ” ). [ 25 ] tr. 268
Nhìn từ bán cầu bắc, cực bắc Mặt Trăng ở phía trên; nhìn từ bán cầu nam, Mặt Trăng sẽ lộn ngược với cực bắc ở quay xuống dưới.[152]
Mặt Trăng có suất phản chiếu thấp khác thường, gần tương tự nhựa đường. [ 9 ] tr. 59 [ 153 ] Mặc dù vậy ở pha trăng tròn, Mặt Trăng là vật thể sáng thứ hai trên khung trời sau Mặt Trời, [ 6 ] tr. 120 – 121 một phần do sự tăng cường ánh sáng phản xạ ở góc hướng về phía Mặt Trời bởi hiệu ứng xung đối. [ 154 ] Hiệu ứng xung đối, một đặc tính phản xạ của đất xốp và mặt phẳng không nhẵn, [ 139 ] [ 154 ] làm cho Mặt Trăng tại pha bán nguyệt chỉ sáng bằng một phần mười trăng tròn chứ không phải 50%, [ 9 ] tr. 59 và phần ngoài rìa trăng tròn sáng gần bằng ở tâm, tức là không có hiệu ứng rìa tối. [ 139 ] Mắt người cảm nhận Mặt Trăng là vật thể sáng trên nền trời xung quanh tối, khi nó được Mặt Trời chiếu rọi, còn do chính sách không bao giờ thay đổi mức sáng trong mạng lưới hệ thống thị giác tự động hóa hiệu chỉnh quan hệ sắc tố và độ sáng với thiên nhiên và môi trường. [ 155 ] Mặt Trăng trông lớn hơn khi gần đường chân trời nhưng đây trọn vẹn là hiệu ứng tâm ý gọi là ảo ảnh Mặt Trăng được diễn đạt lần đầu vào thế kỷ 7 trước công nguyên. [ 156 ] Trăng tròn trên khung trời có đường kính góc trung bình khoảng chừng hơn 31 phút cung và kích cỡ biểu kiến gần tương tự Mặt Trời. [ 4 ] tr. 308,309, 340Độ cao lớn nhất của Mặt Trăng tại trung thiên đổi khác theo pha và thời hạn trong năm. [ 77 ] : 8 Trăng tròn cao nhất trên khung trời vào mùa đông so với cả hai bán cầu. [ 77 ] : 8 Sự xu thế của hình ảnh Mặt Trăng, biểu lộ rõ ở hướng của đường ranh giới sáng tối ở pha không tròn, phụ thuộc vào vào vĩ độ của khu vực quan sát. [ 25 ] [ 157 ] tr. 99 Người ở bán cầu nam nhìn hình Mặt Trăng lộn ngược so với người ở bán cầu bắc của Trái Đất. [ 152 ] Một người quan sát ở miền nhiệt đới gió mùa hoàn toàn có thể thấy trăng lưỡi liềm hình mặt cười. [ 157 ] Tại hai cực Bắc và Nam, Mặt Trăng mọc trên khung trời liên tục trong gần hai tuần, rồi biến mất liên tục trong gần hai tuần, rồi lặp lại như vậy, theo chu kỳ luân hồi 27,3 ngày. [ 157 ] Ở vùng Bắc Cực vào mùa đông, khi Mặt Trời nằm phía dưới đường chân trời, sinh vật phù du di cư theo chiều thẳng đứng, với chu kỳ luân hồi hằng ngày – 24,8 giờ đồng hồ đeo tay – của ánh sáng Mặt Trăng, và chu kỳ luân hồi hàng tháng – 29,5 ngày – của pha Mặt Trăng. [ 158 ] Chu kỳ hằng ngày của ánh sáng Mặt Trăng dài hơn 24 giờ thường thì do Mặt Trăng quay cùng chiều với chiều quay của Trái Đất ; điều này khiến cho, vào mỗi ngày, Mặt Trăng mọc muộn hơn ngày trước khoảng chừng 0,8 giờ đồng hồ đeo tay. [ 6 ] tr. 120 – 121 [ 77 ] : 8
So sánh kích thước biểu kiến: bên trái là Mặt Trời, bên phải là Mặt Trăng; bên dưới ở cận điểm gần nhất, bên trên ở viễn điểm xa nhất – Mặt Trăng ở cận điểm gần nhất trông lớn hơn 14% so với ở viễn điểm xa nhất và lớn hơn Mặt Trời.[4]tr.308,309,340[5]tr.496

Khoảng cách giữa Mặt Trăng và Trái Đất thay đổi từ khoảng 356.400 km tại cận điểm gần nhất đến 406.700 km tại viễn điểm xa nhất, chênh nhau 14%.[1] Nếu Mặt Trăng nằm tại cận điểm gần nhất đồng thời đang ở pha trăng tròn thì nó được gọi là siêu trăng; còn trăng tròn xảy ra ở viễn điểm xa nhất được gọi là vi trăng.[159] Siêu trăng sáng hơn 30% so với vi trăng, do có đường kính góc lớn hơn 14% và diện tích sáng gấp 1,142 ≈ 1,30.[159] Mắt người cảm nhận thay đổi độ sáng ít hơn so với mức thay đổi cường độ sáng thực tế, theo một số công thức liên hệ, như công thức logarit của định luật Weber–Fechner hoặc công thức của định luật lũy thừa Stevens.[160][161] Như vậy, Mặt Trăng ở một pha tại cận điểm sẽ được cảm nhận sáng hơn so với Mặt Trăng ở cùng pha đó tại viễn điểm, nhưng độ sáng hơn cảm nhận được không nhiều đến mức 30%.[161]

Đã có những báo cáo giải trình về sự biến hóa qua thời hạn của một số ít đặc thù trên mặt phẳng Mặt Trăng. [ 162 ] Nhiều chứng minh và khẳng định như vậy bị cho là hão huyền và là tác dụng từ việc quan sát dưới những điều kiện kèm theo ánh sáng khác nhau, tác động ảnh hưởng của khí quyển, hay những bản vẽ không tương thích. [ 121 ] [ 162 ] Tuy nhiên, sự thoát khí thi thoảng diễn ra và hoàn toàn có thể là nguyên do của một tỉ lệ nhỏ hiện tượng kỳ lạ thoáng qua được báo cáo giải trình. [ 121 ] [ 162 ] Một ví dụ được chỉ ra vào năm 2006 rằng một vùng đường kính khoảng chừng 3 km ở cấu trúc Ina bị kiểm soát và điều chỉnh bởi những sự kiện giải phóng khí cách đây không quá 10 triệu năm và hoàn toàn có thể vẫn đang tiếp nối. [ 82 ]Cũng như Mặt Trời, hình dạng Mặt Trăng hoàn toàn có thể bị tác động ảnh hưởng bởi khí quyển Trái Đất. [ 163 ] [ 164 ] Hiệu ứng quang học phổ cập là hào quang 22 ° hình thành khi ánh sáng Mặt Trăng khúc xạ qua những tinh thể băng trong những đám mây ti tầng cao và quầng sáng nhỏ hơn khi Mặt Trăng được quan sát qua mây mỏng mảnh. [ 163 ] [ 164 ]
Sơ đồ minh họa nhật thực toàn phần.[6]tr.131
Nhìn từ Trái Đất, Mặt Trăng và Mặt Trời tỏ ra cùng kích cỡ trong nhật thực toàn phần.[6]tr.132
Thiên thực xảy ra khi tối thiểu một phần của Trái Đất hoặc Mặt Trăng đi vào bóng râm của thiên thể còn lại – lúc đó Mặt Trời, Trái Đất, Mặt Trăng đều nằm trên một đường thẳng, gọi là sóc vọng. [ 6 ] tr. 129 [ 25 ] tr. 255,318 Nhật thực là lúc Mặt Trăng chắn ánh sáng Mặt Trời đến một phần Trái Đất, diễn ra vào 1 số ít kỳ trăng tối khi Mặt Trăng nằm giữa Mặt Trời và Trái Đất. [ 6 ] tr. 131 trái lại, nguyệt thực là lúc Trái Đất chắn ánh sáng Mặt Trời đến Mặt Trăng, diễn ra vào 1 số ít kỳ trăng tròn khi Trái Đất nằm giữa Mặt Trời và Mặt Trăng. [ 6 ] tr. 133 Quỹ đạo Mặt Trăng quanh Trái Đất ( bạch đạo ) nghiêng khoảng chừng 5 ° 9 ‘ so với quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời ( hoàng đạo ), do đó thiên thực không xảy ra tại mọi dịp trăng tối và trăng tròn. [ 25 ] tr. 254 – 255 [ 4 ] : 308 Để thiên thực diễn ra thì Mặt Trăng phải ở gần giao cắt của hai mặt phẳng quỹ đạo. [ 25 ] tr. 253 – 257 Sự tái lặp của nhật thực và nguyệt thực được miêu tả bằng saros, với chu kỳ luân hồi giao động 18 năm một lần. [ 25 ] tr. 253 – 257Kích cỡ biểu kiến của Mặt Trăng gần bằng Mặt Trời và đều vào cỡ hơn nửa độ. [ 4 ] tr. 308,309, 340 Mặt Trời lớn hơn Mặt Trăng nhiều nhưng do ở cách xa Trái Đất hơn hẳn nên nó có kích cỡ biểu kiến tương đương. [ 25 ] tr. 253 – 257 Sự đổi khác trong kích cỡ biểu kiến của Mặt Trăng do quỹ đạo không tròn, xảy ra trong những chu kỳ luân hồi khác nhau, dẫn đến hai dạng nhật thực là toàn phần ( Mặt Trăng trông to hơn Mặt Trời ) và vành khuyên ( Mặt Trăng trông nhỏ hơn Mặt Trời ). [ 25 ] tr. 253 – 257 [ 6 ] tr. 130Trong nhật thực toàn phần, chóp bóng tối nhất đằng sau Mặt Trăng in lên một vùng nhỏ ở mặt phẳng Trái Đất. [ 6 ] tr. 131 [ 25 ] tr. 253 Những người ở trong vùng bóng tối này sẽ thấy đĩa Mặt Trời bị bao trùm trọn vẹn và quầng mặt trời trở nên hoàn toàn có thể quan sát bằng mắt thường. [ 6 ] tr. 131 – 132 Một số hành tinh và những ngôi sao 5 cánh sáng nhất cũng hoàn toàn có thể Open trên khung trời trong nhật thực toàn phần. [ 6 ] tr. 131 Khoảng 3000 km xung quanh vùng bóng tối là vùng bán dạ ; những người ở vùng bán dạ thấy Mặt Trời bị che khuất một phần bởi Mặt Trăng. [ 6 ] tr. 131 [ 25 ] tr. 253 Do hoạt động của Trái Đất và Mặt Trăng trên quỹ đạo mà vết của chóp bóng tối, và cả vùng bán dạ, sẽ chuyển dời về phía đông với vận tốc khoảng chừng 1500 km / h. [ 6 ] tr. 131 Do vậy, hiện tượng kỳ lạ nhật thực toàn phần, so với một người quan sát đứng yên trên mặt đất, chỉ lê dài không quá 7 phút. [ 6 ] tr. 131 Trong quãng thời hạn lê dài khoảng chừng một giờ đồng hồ đeo tay trước và sau khi diễn ra nhật thực toàn phần, người quan sát hoàn toàn có thể tận mắt chứng kiến nhật thực một phần. [ 6 ] tr. 131 – 132Khoảng cách giữa Mặt Trăng và Trái Đất ngày càng tăng rất chậm qua thời hạn, nên đường kính góc của Mặt Trăng đang giảm chậm. [ 6 ] tr. 128 Thêm nữa, do đang trong quy trình tiến hóa thành sao khổng lồ đỏ, kích cỡ và đường kính biểu kiến của Mặt Trời trên khung trời đang tăng chậm. [ 148 ] Sự phối hợp của hai biến hóa này đồng nghĩa tương quan rằng hàng tỷ năm trước, Mặt Trăng luôn luôn bao trùm trọn vẹn Mặt Trời trong nhật thực và không có nhật thực hình khuyên. [ 5 ] [ 100 ] tr. 496 [ 148 ] Tương tự như thế, hàng tỷ năm sau, Mặt Trăng sẽ không còn hoàn toàn có thể bao trùm trọn vẹn Mặt Trời được nữa và nhật thực toàn phần cũng không còn. [ 5 ] [ 100 ] tr. 496 [ 148 ]
Sơ đồ minh họa nguyệt thực toàn phần.[6]tr.133
Khác với nhật thực, trong nguyệt thực, chóp bóng tối đằng sau Trái Đất hoàn toàn có thể bao trùm tới 4 lần Mặt Trăng. [ 6 ] tr. 132 Khi Mặt Trăng không nằm trọn vẹn trong bóng tối của Trái Đất, nguyệt thực một phần hoàn toàn có thể được quan sát. [ 6 ] tr. 133 Vì bóng tối của Trái Đất là lớn so với Mặt Trăng, nên nguyệt thực toàn phần kéo dài lâu hơn so với nhật thực toàn phần. [ 6 ] tr. 133 Khoảng 20 phút trước khi Mặt Trăng đi vào bóng tối Trái Đất, Mặt Trăng tròn đầy bị mờ dần đi, do Trái Đất che bớt ánh sáng rọi đến nó. [ 6 ] tr. 133 Khi Mặt Trăng chuyển dời trên quỹ đạo khởi đầu vào bóng tối Trái Đất, hình dạng tròn của bóng tối Trái Đất khởi đầu in lên mặt phẳng của Mặt Trăng. [ 6 ] tr. 133 Khi đã nằm trọn vẹn trong bóng tối của Trái Đất, Mặt Trăng vẫn hoàn toàn có thể được nhìn thấy khá tối với màu hơi đỏ, được rọi sáng bởi ánh sáng Mặt Trời đi cong qua khí quyển Trái Đất. [ 6 ] tr. 133 Nguyệt thực toàn phần hoàn toàn có thể lê dài đến một tiếng 40 phút, còn khoảng chừng thời hạn nguyệt thực một phần, trước và sau nguyệt thực toàn phần, hoàn toàn có thể lê dài khoảng chừng 1 tiếng đồng hồ đeo tay. [ 6 ] tr. 133 Nguyệt thực toàn phần hoàn toàn có thể được quan sát bởi tổng thể mọi người ở nửa Trái Đất quay về phía Mặt Trăng, trái ngược với nhật thực toàn phần chỉ dành số ít nằm trong vệt đi qua của chóp bóng tối Mặt Trăng. [ 6 ] tr. 133Do Mặt Trăng liên tục chắn khung cảnh khung trời một diện tích quy hoạnh tròn rộng nửa độ, [ 4 ] : 309 hiện tượng kỳ lạ che khuất xảy ra khi một hành tinh hay ngôi sao 5 cánh sáng đi qua phía sau Mặt Trăng và bị che mất. [ 77 ] tr. 141 Chiếu theo khái niệm này thì nhật thực là sự che khuất Mặt Trời, [ 77 ] tr. 141 mặc dầu có định nghĩa rằng che khuất là một trường hợp của thiên thực trong đó thiên thể bị che có size biểu kiến nhỏ hơn nhiều. [ 165 ] Mỗi vùng trên Trái Đất hoàn toàn có thể quan sát sự che khuất của những sao ở những thời gian khác nhau và theo cách khác nhau, tựa như như với nhật thực, và hiện tượng kỳ lạ che khuất từng được sử dụng để xác lập vị trí của Mặt Trăng và tọa độ địa lý của người quan sát. [ 77 ] tr. 141 Sự che khuất bởi Mặt Trăng cũng được tận dụng để phát hiện những cặp sao đôi với khoảng cách biểu kiến từ 0,02 giây cung. [ 77 ] tr. 141 Đã có đề xuất kiến nghị sử dụng hiện tượng kỳ lạ che khuất bởi Mặt Trăng để dựng ảnh chụp tia X cứng của những nguồn thiên văn. [ 166 ]

Trước thời du hành thiên hà[sửa|sửa mã nguồn]

Một trong những hình vẽ cổ của con người về Mặt Trăng hoàn toàn có thể là hình khắc trên đá vào 5000 năm trước ở di sản văn hóa truyền thống quốc tế Knowth của Ireland. [ 24 ]Tìm hiểu về những chu kỳ luân hồi tương quan đến Mặt Trăng là một phần của hoạt động giải trí thiên văn học thời kỳ đầu : vào thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên, những nhà thiên văn Babylon đã ghi chép chu kỳ luân hồi saros khoảng chừng 18 năm của nguyệt thực và nhật thực, [ 167 ] và những nhà thiên văn Ấn Độ đã miêu tả cự giác hàng tháng của Mặt Trăng. [ 168 ] [ 169 ] Nhà thiên văn học Trung Quốc Thạch Thân, vào thế kỷ thứ 4 trước Công nguyên, đã hướng dẫn cách tiên đoán nhật thực. [ 170 ] : 411 Tiếp theo đó là việc hình thành những hiểu biết về hình dạng của Mặt Trăng và cơ chế tạo nên ánh sáng Mặt Trăng : nhà triết học Hy Lạp cổ đại Parmenídis ( 475 trước công nguyên ) cho rằng ánh sáng của Mặt Trăng là ánh sáng phản chiếu lại, và sách Chu Bễ ở Trung Quốc, khoảng chừng thế kỷ thứ 6 đến thứ 4 trước công nguyên, cũng ghi chép rằng Mặt Trời tạo nên ánh sáng Mặt Trăng. [ 170 ] : 227 Nhiều học giả Trung Quốc, từ cuối thời Chiến Quốc đến đời nhà Hán, đã ghi nhận hình dạng cầu của Mặt Trăng và Mặt Trời, và lý giải nhật thực gây bởi Mặt Trăng che Mặt Trời, mặc dầu bị phản bác bởi những người theo học thuyết cho rằng Mặt Trăng là thái âm và Mặt Trời là thái dương. [ 170 ] tr. 411 – 414
Bản đồ Mặt Trăng trong cuốn Selenographia, sive Lunae descriptio (1647), bởi Johannes Hevelius, một trong những bản đồ đầu tiên có thể hiện các vùng lộ ra bởi hiện tượng bình động.[172]tr.132
Đầu thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên, Arístarkhos xứ Sámios đã sử dụng hình học và một số ít địa thế căn cứ quan sát để ước đạt size Mặt Trăng. [ 173 ] tr. 67-70 Arkhimídis, cuối thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên, đã phong cách thiết kế một quy mô ngoài hành tinh hoàn toàn có thể giám sát hoạt động của Mặt Trăng và những thiên thể khác trong Hệ Mặt Trời. [ 174 ] Vào thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên, Sélefkos Seleukos đã đánh giá và nhận định thủy triều gây ra bởi sức hút của Mặt Trăng, và độ cao của thủy triều phụ thuộc vào vào vị trí Mặt Trăng so với Mặt Trời. [ 175 ] [ 176 ] Sang đến thế kỷ thứ 2, Claudius Ptolemaeus đã cải tổ những tác dụng thống kê giám sát về khoảng cách đến Mặt Trăng, vào cỡ 59 lần nửa đường kính Trái Đất, và đường kính Mặt Trăng, vào cỡ 0,292 đường kính Trái Đất, rất sát với những số lượng đã biết lúc bấy giờ, là 60 và 0,273. [ 173 ] tr. 71-73

Năm 499, nhà thiên văn Ấn Độ Aryabhata ghi chép trong cuốn sách Aryabhatiya của ông về hiện tượng nguyệt thực là do Mặt Trăng đi vào bóng râm của Trái Đất, và nhật thực là do Mặt Trăng tạo bóng râm trên Trái Đất, kèm theo công thức tính toán khá chính xác về kích thước các bóng râm, thời gian kéo dài của nguyệt thực và nhật thực, và các thông số quỹ đạo của Mặt Trăng.[177] Nhà thiên văn học và vật lý học người Ả Rập Alhazen (965–1040), bên cạnh nhiều phát hiện liên quan đến Mặt Trăng, có nêu ra trong sách Ánh sáng Mặt Trăng rằng Mặt Trăng không phản xạ giống như một cái gương, mà phản xạ khuếch tán về mọi hướng.[178] Nhà thiên văn Trầm Quát của nhà Tống đã viết vào năm 1086 về các pha trăng rằm và trăng tối, so sánh chúng với hình tượng quả cầu bạc có một nửa sơn bột trắng, sẽ có hình lưỡi liềm nếu nhìn từ bên cạnh, và giải thích rằng thiên thực không xảy ra thường xuyên do bạch đạo lệch với hoàng đạo.[170]tr.415-416

Những bản vẽ chi tiết bề mặt Mặt Trăng đầu tiên, trước khi kính viễn vọng được sử dụng, là bản vẽ bởi Leonardo da Vinci khoảng năm 1505 đến 1508, và bản đồ của Williams Gilbert năm 1600, thể hiện tên riêng một số đặc điểm Mặt Trăng.[172]tr.123-125 Năm 1610, Galileo Galilei đã xuất bản những bức vẽ đầu tiên về hình ảnh Mặt Trăng quan sát qua kính viễn vọng, trong quyển sách Sidereus Nuncius, và ghi chép rằng thiên thể này không nhẵn mà có các núi non và các hố.[172]tr.125-126 [171] Thomas Harriot cũng đã vẽ bản đồ Mặt Trăng chi tiết gần thời gian này, nhưng không xuất bản.[172]tr.129 Việc vẽ bản đồ Mặt Trăng được phát triển tiếp trong thế kỷ 17, dựa vào quan sát từ kính viễn vọng.[172]tr.130-132 Các nỗ lực của Giovanni Battista Riccioli và Francesco Maria Grimaldi, năm 1651, một phần dựa trên các công trình trước đó của Michael Florent van Langren, Johannes Hevelius và những người khác, đã tạo ra hệ thống đặt tên các đặc điểm Mặt Trăng được sử dụng rộng rãi ngày nay, trong đó các hố va chạm được đặt tên theo các nhà khoa học lớn đã khuất.[172]tr.134 Wilhelm Beer và Johann Heinrich Mädler năm 1836 đã xây dựng bản đồ Mappa Selenographica, xuất bản vào năm 1837 trong cuốn sách Der Mond, chứa những nghiên cứu vi trắc chính xác về đường kính của 148 hố va chạm và chiều cao của 830 ngọn núi.[3]tr.246 Các hố trên Mặt Trăng, lần đầu được ghi chép bởi Galileo, đã từng được cho là gây bởi hoạt động núi lửa, cho đến khi Franz von Gruithuisen, năm 1829, và Richard Proctor, năm 1873, đề xuất rằng chúng được tạo ra bởi các vụ va chạm.[179]:3 Quan điểm này được nhà địa chất thực nghiệm Grove Karl Gilbert đồng tình vào năm 1893, và tiếp tục được củng cố qua các nghiên cứu thực hiện từ các năm 1936 đến 1963, hình thành nên những hiểu biết về địa tầng học Mặt Trăng, một nhánh mới của địa chất thiên văn.[179]tr.4-5

Trong thời hạn từ 1958, năm khởi động chương trình Luna của Liên Xô, đến những năm 1970, năm kết thúc của chương trình Apollo và cả chương trình Luna, cuộc Chạy đua Vũ trụ giữa Liên Xô và Mỹ đã làm tăng đáng kể mối chăm sóc và sự hiểu biết về Mặt Trăng. [ 32 ] tr. 5-154 [ 6 ] tr. 305 – 308 [ 180 ] tr. 91-92 Một số nhà du hành thiên hà đặt chân lên vệ tinh tự nhiên này, tuy nhiên khi cuộc đua này kết thúc, không còn có thêm trách nhiệm thám hiểm nào đưa con người lên Mặt Trăng. [ 6 ] tr. 305 – 308
Hình ảnh đầu tiên trong lịch sử về mặt xa của Mặt Trăng do Luna 3 (Луна-3) chụp, 7 tháng 10 năm 1959.[32][181]tr.13-14
Sau ba trách nhiệm không tên thất bại năm 1958, tàu khoảng trống từ chương trình Luna của Liên Xô đã lần tiên phong triển khai xong những tiềm năng sau : vật thể nhân tạo tiên phong thoát khỏi trọng tải Trái Đất và đi qua gần Mặt Trăng là Luna 1, vật thể nhân tạo tiên phong va chạm mặt phẳng Mặt Trăng là Luna 2, và những bức ảnh tiên phong về mặt xa của Mặt Trăng mà thông thường ẩn dạng được chụp bởi Luna 3, toàn bộ đều vào năm 1959. [ 32 ] tr. 5-16Tàu khoảng trống tiên phong đổ xô nhẹ nhàng lên Mặt Trăng thành công xuất sắc là Luna 9 và phương tiện đi lại không người lái tiên phong đi vào quỹ đạo quanh Mặt Trăng là Luna 10, cả hai vào năm 1966. [ 32 ] tr. 55-58 Các mẫu đất và đá được đem về Trái Đất bởi ba trách nhiệm trả về vật mẫu ( Luna 16 năm 1970, Luna 20 năm 1972, và Luna 24 năm 1976 ) với tổng khối lượng 0,3 kg. [ 9 ] tr. 5 [ 32 ] tr. 107,136 Hai cỗ máy thám trắc tiên phong trong chương trình Lunokhod của Liên Xô đã đặt chân lên Mặt Trăng vào những năm 1970 và 1973. [ 32 ] tr. 97-98, 113Luna 24 năm 1976 là trách nhiệm thám hiểm Mặt Trăng sau cuối của Liên Xô. [ 32 ] tr. 136

Năm 1961, sau khi Liên Xô đưa được Yuri Gagarin là người đầu tiên lên không gian, Tổng thống Hoa Kỳ John Fitzgerald Kennedy cam kết sẽ đưa con người lên Mặt Trăng trước khi thập kỷ 1960 kết thúc.[180][184]tr.92 Cùng năm, NASA đã tiến hành các nhiệm vụ với mục tiêu đưa các tàu thăm dò không người lái lên Mặt Trăng.[32]tr.22-23 Chương trình Ranger, sau 13 lần thất bại liên tiếp, đã cho những ảnh chụp cận cảnh vào năm 1964; chương trình Surveyor đã đưa tàu Surveyor 1 hạ cánh trên Mặt Trăng sau Luna 9 khoảng 4 tháng; chương trình Tàu quỹ đạo Mặt Trăng (1966-1967) đã chụp ảnh phần lớn bề mặt để khảo sát các vị trí dự kiến đổ bộ người.[32]tr.40-41,58,60-65 Chương trình Apollo với các tàu có người lái được thực hiện song song.[183]tr.2[32]tr.74 Sau một loạt thử nghiệm, gồm sự cố Apollo 1 làm thiệt mạng phi hành đoàn, và thành công của Apollo 7 đưa người lên quỹ đạo quanh Trái Đất, năm 1968 Apollo 8 đã lần đầu tiên đưa người bay trên quỹ đạo quanh Mặt Trăng.[183]tr.2tr.14tr.32

Năm 1969, vào hồi 02 : 56 UTC ngày 21 tháng 7, trong trách nhiệm Apollo 11, phi hành gia Neil Armstrong đã trở thành người tiên phong bước chân trên Mặt Trăng. [ 183 ] tr. 90 [ 180 ] tr. 55 Sự kiện này đã được truyền hình trực tiếp và ước đạt có khoảng chừng 600 triệu người trên toàn thế giới đã xem. [ 180 ] tr. 55Các tàu Apollo đã mang về 381,7 kg đất đá Mặt Trăng trong 2196 vật mẫu. [ 9 ] tr. 5 [ 183 ] tr. 298 Các trách nhiệm Apollo cũng đã lắp ráp 14 loại thiết bị thí nghiệm địa vật lý của Gói Thí nghiệm Bề mặt Mặt Trăng Apollo ( ALSEP ), tại những vị trí đổ xô của Apollo 12, 14, 15, 16 và 17. [ 185 ] Chúng được hoạt động giải trí cho đến tháng 9 năm 1977. [ 185 ] Tuy nhiên thí nghiệm đo khoảng cách laser Mặt Trăng của ALSEP chỉ dùng những thiết bị thụ động là những tấm gương hồi phản, nên vẫn được liên tục cho đến thời nay. [ 132 ] [ 186 ] Việc đo khoảng cách vẫn liên tục được thực thi bởi những tia laser phát ra từ những trạm ở Trái Đất, với độ đúng mực đạt đến cỡ milimét, để xác lập thông số kỹ thuật quỹ đạo và hoạt động tự quay của Mặt Trăng, kiểm chứng thuyết tương đối rộng, quan trắc sự tiến động của Trái Đất, theo dõi những hiệu ứng thủy triều với hoạt động của Mặt Trăng, tương hỗ khám phá về lõi Mặt Trăng. [ 132 ] [ 186 ] [ 187 ]Apollo 17 năm 1972 là chuyến bay sau cuối của chương trình Apollo, trong đó có sự tham gia lần đầu của một nhà khoa học địa chất, Jack Schmitt, trong số những phi hành gia. [ 6 ] tr. 305 – 308

Thập kỷ 1970 đến nay[sửa|sửa mã nguồn]

Minh họa tàu đổ bộ Thường Nga 5 trên Mặt Trăng.[189]
Từ thập niên 1970, mối chăm sóc trong thám hiểm ngoài hành tinh khởi đầu hướng về những khu vực khác trong Hệ Mặt Trời. [ 32 ] [ 180 ] tr. 98-99 Trong nhiều năm, Mặt Trăng không được chú ý quan tâm, cho đến khi hoạt động giải trí ngoài hành tinh dần được quốc tế hóa. [ 32 ] [ 180 ] tr. 61

Từ những năm 1990, có thêm nhiều quốc gia tham gia khai phá trực tiếp Mặt Trăng.[32] Năm 1990, Nhật Bản là quốc gia thứ ba đưa tàu vũ trụ bay quanh Mặt Trăng, tàu Hiten (ひてん).[32][190]tr.179 Con tàu này thả ra một đầu dò quỹ đạo mang tên Hagoromo, nhưng bộ phận truyền tín hiệu của đầu dò bị hỏng và nó đã không có đóng góp khoa học đáng kể nào.[32]tr.179 Năm 1994, Hoa Kỳ đưa tàu Clementine vào quỹ đạo Mặt Trăng.[32]tr.185 Tàu Clementine đã vẽ bản đồ địa hình gần như toàn cầu đầu tiên cho Mặt Trăng và chụp ảnh đa phổ toàn cầu đầu tiên cho bề mặt Mặt Trăng.[62] Tiếp đó, vào năm 1998, tàu Lunar Prospector của Hoa Kỳ đã phát hiện dư lượng hydro ở hai cực, có thể được sinh ra bởi nước đá ở các hố chìm trong bóng tối.[32]tr.205

SMART-1 là tàu vũ trụ đầu tiên của Liên minh Châu Âu hoạt động trên quỹ đạo Mặt Trăng, từ ngày 15 tháng 11 năm 2004 cho đến khi được cho đâm xuống bề mặt vào ngày 3 tháng 9 năm 2006.[32]tr.229 Chuyến thám hiểm này đã cung cấp những kết quả chi tiết hơn về địa hình và khoáng vật bề mặt Mặt Trăng.[32]tr.229

Chương trình Thám hiểm Mặt Trăng của Trung Quốc bắt đầu với tàu Thường Nga 1.[32]tr.256 Thường Nga 1 đã bay quanh Mặt Trăng từ ngày 5 tháng 11 năm 2007, thu thập bản đồ ảnh chụp toàn bộ Mặt Trăng, và sau đó được điều khiển để đâm xuống thiên thể này ngày 1 tháng 3 năm 2009.[32]tr.256 Thường Nga 2, được phóng vào tháng 10 năm 2010, đã đến Mặt Trăng nhanh hơn, vẽ bản đồ Mặt Trăng ở độ phân giải cao hơn trong vòng 8 tháng, sau đó đi đến điểm Lagrange L2 của hệ Trái Đất-Mặt Trời, rồi bay qua tiểu hành tinh 4179 Toutatis ngày 13 tháng 12 năm 2012, và cuối cùng là đi vào khoảng không vũ trụ trong quỹ đạo quanh Mặt Trời.[32]tr.272 Ngày 14 tháng 12 năm 2013, Thường Nga 3 (嫦娥三号) đã đưa một tàu đổ bộ lên bề mặt Mặt Trăng.[32][191]tr.291 Tàu đổ bộ này sau đó thả ra một xe tự hành Mặt Trăng có tên Ngọc Thố (玉兔).[32][191]tr.291 Thường Nga 4 cũng là một tàu mang theo xe tự hành đã được phóng vào năm 2019, trở thành tàu vũ trụ đầu tiên hạ cánh ở mặt xa của Mặt Trăng.[98] Thường Nga 5 đã hạ cánh trên Mặt Trăng ngày 1 tháng 12 năm 2020 và sau đó đã mang về Trái Đất 1,731 kg mẫu vật.[189]

Từ tháng 10 năm 2007 đến ngày 10 tháng 6 năm 2009, tàu quỹ đạo Kaguya (かぐや) của Cơ quan Thám hiểm Hàng không Vũ trụ Nhật Bản cùng với 2 vệ tinh nhân tạo nhỏ đi kèm để trung chuyển tín hiệu, đã thu thập các dữ liệu địa vật lý và ghi lại video độ phân giải HD đầu tiên trên quỹ đạo Mặt Trăng.[32][190]tr.252

Nhiệm vụ khám phá Mặt Trăng đầu tiên của Ấn Độ đã được thực hiện bởi tàu Chandrayaan-1, bay quanh thiên thể này từ ngày 8 tháng 11 năm 2008 cho đến khi bị mất tín hiệu ngày 28 tháng 8 năm 2009.[32]tr.259 Chandrayaan-1 đã thả một đầu dò đâm vào Mặt Trăng, và thực hiện nhiều quan sát giúp xác nhận sự tồn tại của nước trên Mặt Trăng.[32][106][192]tr.259 Sau nhiều lần bị trì hoãn, tàu quỹ đạo Mặt Trăng Chandrayaan-2 (चन्द्रयान-२) đã được phóng vào tháng 7 năm 2019, mang theo tàu đổ bộ Vikram kèm xe tự hành Pragyan.[192][193] Tàu quỹ đạo đã tách khỏi tàu đổ bộ vào ngày 2 tháng 9 năm 2019 và duy trì hoạt động quanh Mặt Trăng cho đến nay, trong khi Vikram bắt đầu quy trình hạ cánh đến khu vực gần nam cực của Mặt Trăng vào ngày 6 tháng 9 năm 2019, nhưng bị mất tín hiệu khi còn cách bề mặt 2,1 km.[193][194]

Ngày 18 tháng 6 năm 2009, Hoa Kỳ phóng cùng lúc Tàu quỹ đạo Trinh sát Mặt Trăng và thiết bị va chạm LCROSS.[32]tr.265-268 LCROSS đã tạo ra hai va chạm ở hố Cabeus ngày 9 tháng 10 năm 2009, giúp phát hiện nước và nhiều nguyên tố quan trọng ở Cabeus, còn Tàu quỹ đạo Trinh sát Mặt Trăng hiện nay vẫn đang hoạt động, đo cao độ chính xác và chụp ảnh độ phân giải cao.[32]tr.265-268 Cặp tàu GRAIL của NASA, bắt đầu bay quanh Mặt Trăng từ ngày 1 tháng 1 năm 2012, đã lập bản đồ trọng trường Mặt Trăng ở độ phân giải cao.[112] Ngày 6 tháng 10 năm 2013, tàu thăm dò LADEE của NASA đã đi vào quỹ đạo Mặt Trăng, nghiên cứu tầng ngoài khí quyển Mặt Trăng.[32]tr.287

Nga đã lên kế hoạch cho một căn cứ ở cực nam của Mặt Trăng qua chuỗi các dự án Luna trong tương lai, Luna 25, 26, 27, 28, vân vân.[98][195] Luna 25 dự kiến là tàu đổ bộ không người lái được phóng vào tháng 10 năm 2021 để hạ cánh đến hố Boguslawsky, còn Luna 27 và Luna 28 sẽ hạ cánh ở vùng cực nam Mặt Trăng, với Luna 28 dự kiến mang theo xe tự hành và thiết bị đưa mẫu vật trở lại Trái Đất, tất cả để chuẩn bị cho các chuyến thám hiểm Mặt Trăng của các nhà du hành vũ trụ sau đó.[195] Hoa Kỳ cũng đã công bố chương trình Artemis, với mục tiêu đưa con người trở lại Mặt Trăng, với hai pha đã được khởi động song song.[196] Pha 1 tập trung đưa người phụ nữ đầu tiên và người đàn ông tiếp theo lên vùng cực nam Mặt Trăng vào 2024.[196] Pha 2 phát triển các công nghệ cho phép con người sinh sống lâu dài ở trên Mặt Trăng, và ở gần Mặt Trăng, với các hệ thống tái sử dụng và các chuyến bay tái lặp đến nhiều địa điểm của Mặt Trăng.[196]

Hoạt động tư nhân[sửa|sửa mã nguồn]

Ngoài những dự án Bất Động Sản của những vương quốc, cũng có những kế hoạch tư nhân để thám hiểm và khai thác Mặt Trăng. [ 197 ] tr. 160 – 184

Giải thưởng Mặt Trăng X của Google (XPRIZE), công bố vào 2007, trao thưởng 30 triệu đô la Mỹ cho bất cứ tư nhân nào đưa được xe tự hành lên thiên thể này theo một số tiêu chí trước tháng 3 năm 2018.[197]tr.178-179 Tuy không có đội dự thi nào kịp hoàn thành nhiệm vụ để nhận thưởng, đội ngũ XPRIZE đã huy động được 300 triệu đô la tiền tài trợ và ít nhất 5 đội đã ký hợp đồng phóng tàu.[197]:179

Tháng 10 năm 2017, công ty Bigelow Aerospace, của triệu phú Robert Bigelow, cùng công ty United Launch Alliance đã công bố về một dự án Bất Động Sản kho vận trên Mặt Trăng. [ 197 ] : 177 Dự án này hoàn toàn có thể đi vào quản lý và vận hành từ năm 2022, tương hỗ cho những chương trình quay lại Mặt Trăng và thám hiểm Sao Hỏa của NASA. [ 197 ] : 177 Bigelow có những kế hoạch kho vận ở trên quỹ đạo quanh Mặt Trăng, cũng như trên mặt phẳng Mặt Trăng. [ 197 ] tr. 177 – 178
Ngày 17 tháng 9 năm 2018, công ty liên vận thiên hà SpaceX của triệu phú Elon Musk đã có hợp đồng với hành khách tư nhân tiên phong mà họ sẽ đưa lên Mặt Trăng, dự kiến vào 2023, là Yusaku Maezawa. [ 197 ] : 175 Musk cũng có kế hoạch về một cơ sở tại Mặt Trăng, như một phần trong chương trình đến Sao Hỏa. [ 197 ] : 175

Tháng 9 năm 2018, chương trình Dịch vụ Vận tải Mặt Trăng Thương mại, một phần của chương trình Artemis của NASA, đã mở thầu cho các công ty tư nhân, để cung cấp dịch vụ vận tải cho các tàu đổ bộ và xe tự hành nhỏ lên Mặt Trăng.[198][199]tr.5 Một số công ty đã từng tham gia XPRIZE trước đây cũng tham gia lần này, và một số trong đó đã được lựa chọn, như Astrobotic.[198]tr.57[199]tr.6 Astrobotic cũng hợp tác với công ty ATLAS Space Operations để phát triển kênh liên lạc bằng laser từ Mặt Trăng, cho phép thực hiện các tác vụ cần lưu lượng dữ liệu lớn, như trải nghiệm thực tại ảo trên Mặt Trăng.[197]:181

Công ty Blue Origin của tỷ phú Jeff Bezos đã lên kế hoạch cho chương trình vận tải đến Mặt Trăng, bắt đầu từ khoảng giữa thập niên 2020, mang tên Blue Moon.[197]tr.173-174 Blue Moon sẽ cung cấp cho NASA các giải pháp vận tải thương mại.[197]:174 Một địa điểm nhận hàng dự kiến tại Mặt Trăng là hố Shackleton, nơi có nhiều điều kiện tự nhiên phù hợp.[197]:174

Một số ý tưởng sáng tạo khai thác Mặt Trăng bởi những đơn vị chức năng tư nhân đã được hình thành, như kinh doanh thương mại tài nguyên heli 3 của Mặt Trăng để làm nguyên vật liệu, hay thu nguồn năng lượng Mặt Trời để truyền về Trái Đất bằng vi sóng, tuy nhiên hiên chạy dọc pháp lý cho những hoạt động giải trí kinh doanh thương mại này chưa được tăng trưởng vừa đủ. [ 197 ] tr. 160 – 170

Sự hiện hữu của con người[sửa|sửa mã nguồn]

Bề mặt Mặt Trăng đã có nhiều dấu ấn của hoạt động của con người.[200][201][202] Mỗi nhiệm vụ Apollo đã để lại lượng khí tương đương với tổng khối lượng khí quyển Mặt Trăng, và sự ô nhiễm lâu dài có thể đã hiện diện dù phần lớn có thể đã thoát khỏi Mặt Trăng.[9]tr.44 Các vật dụng mà con người để lại trên Mặt Trăng có các xe tự hành và tàu đổ bộ,[201] các thiết bị thí nghiệm như Gói Thí nghiệm Bề mặt Mặt Trăng Apollo (ALSEP),[200] và các bảng tưởng niệm hay tác phẩm nghệ thuật như Nhà du hành đã Ngã xuống.[202]

Một số thiết bị vẫn còn đang trong quá trình sử dụng, như các tấm hồi phản trong thí nghiệm đo khoảng cách laser Mặt Trăng của ALSEP.[132] Một số tàu quỹ đạo vẫn đang hoạt động trên quỹ đạo Mặt Trăng, như Tàu quỹ đạo Trinh sát Mặt Trăng.[32]tr.267 Một số tàu đổ bộ và xe tự hành vẫn đang được vận hành ít nhất một phần, như Kính viễn vọng Cực tím Mặt Trăng của Thường Nga 3[32]tr.294 hay các thiết bị của Thường Nga 4.[98]

Mặt Trăng được coi là một khu vực lý tưởng để lắp ráp nhiều loại kính viễn vọng. [ 203 ] [ 204 ] Kính viễn vọng vô tuyến ở mặt xa của Mặt Trăng được che chắn khỏi nhiễu vô tuyến từ Trái Đất, và hoàn toàn có thể quan sát được bước sóng dài hơn 20 m, vốn không hề quan sát được từ Trái Đất do bị chắn bởi tầng điện li. [ 203 ] [ 204 ] Các hố tối vĩnh cửu và rất lạnh ở gần cực tạo nên thiên nhiên và môi trường tương thích để lắp ráp những kính viễn vọng hồng ngoại đường kính đến 100 m, tránh được nhiễu hồng ngoại từ những nguồn nhiệt, đồng thời tránh được nhiễu ảnh khí quyển, vì Mặt Trăng hầu hết không có khí quyển. [ 203 ] [ 204 ] Kính viễn vọng thiên đỉnh lắp ráp tại những khu vực này hoàn toàn có thể được tạo ra bằng gương lỏng quay và đạt đường kính 20-100 m. [ 205 ] Lớp đất Mặt Trăng mịn chứa nhiều silica hoàn toàn có thể được dùng để sản xuất gương và những dụng cụ thủy tinh cho những đài quan sát. [ 87 ] Sự xuất hiện của con người tại đây hoàn toàn có thể giúp quản lý và vận hành những trạm quan sát hiệu suất cao hơn những kính viễn vọng bay trong khoảng trống. [ 204 ]

Đã có những kế hoạch để tiến đến cho phép con người định cư trên Mặt Trăng.[98][196] Dự án Cổng Mặt Trăng thuộc chương trình Artemis là một trong các nỗ lực đang được triển khai cho mục đích này.[196] Tuy con người đã từng có mặt ngắn ngày trên Mặt Trăng, có các thử thách cho cuộc sống lâu dài tại đây, bao gồm phóng xạ vũ trụ và bụi Mặt Trăng.[197]tr.85-87 Bụi Mặt Trăng có thể dính vào quần áo và bị mang theo vào khu vực sinh hoạt.[206] Bụi này được một số nhà du hành vũ trụ ở chương trình Apollo mô tả là có mùi giống thuốc súng.[206] Bụi mịn có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe.[197]tr.86-87

Mặc dù đã có những quốc kỳ của một số ít nước được đưa lên Mặt Trăng, không vương quốc nào được phép công bố chủ quyền lãnh thổ trên Mặt Trăng nói riêng, và ở khoảng trống ngoài Trái Đất nói chung, theo Hiệp ước Ngoại Không gian 1967. [ 197 ] : 168 [ 207 ] Hiệp ước này được cho phép những tổ chức triển khai và cá thể khai thác và sở hữu tài nguyên trên Mặt Trăng, nhưng số lượng giới hạn việc khai thác vào mục tiêu tự do và không tàn phá thiên nhiên và môi trường. [ 197 ] tr. 168 – 169 Hiệp ước Mặt Trăng năm 1979 định nghĩa Mặt Trăng là ” di sản chung của trái đất “, và việc khai thác Mặt Trăng cần được đặt trong hợp tác quốc tế. [ 197 ] tr. 169 – 170 Tuy nhiên đến tháng 1 năm 2018, mới chỉ có 18 vương quốc đã phê chuẩn hiệp ước này, trong đó không có Hoa Kỳ, Nga, Trung Quốc, do có quan ngại rằng Hiệp ước Mặt Trăng hoàn toàn có thể cản trợ hoạt động giải trí thương mại. [ 197 ] : 169 Một số cá thể đã công bố chiếm hữu trên Mặt Trăng nhưng không có công bố nào đã được công nhận thoáng rộng. [ 208 ] tr. 1, 20
Các vùng tối sáng trên Mặt Trăng đã được con người tưởng tượng thành những hình ảnh khác nhau trong những nền văn hóa truyền thống khác nhau, như chú Cuội và cây đa trên cung trăng trong văn hóa truyền thống dân gian Nước Ta, hay thỏ Mặt Trăng trong văn hóa truyền thống Trung Quốc, Ấn Độ, hoặc hình người. [ 210 ] [ 211 ] [ 212 ]Trong nhiều nền văn hóa truyền thống cổ, Mặt Trăng được nhân cách hóa hoặc thần thánh hóa. [ 29 ] [ 213 ] Thần thoại Trung Quốc kể về sự tích Hằng Nga bay lên Mặt Trăng và trường sinh cùng thỏ ngọc tại đây, một trong những sự tích lý giải cho phong tục tết Trung Thu. [ 210 ] [ 212 ] Thần thoại Ấn Độ coi Chandra ( Soma ) là nam thần Mặt Trăng. [ 214 ] Tôn giáo Lưỡng Hà, trong thiên niên kỷ thứ nhất trước công nguyên, tin Mặt Trăng là nam thần Sin ( Nanna ), cha của nữ thần Sao Kim Ishtar và thần Mặt Trời Shamash. [ 213 ] [ 215 ] Theo truyền thuyết thần thoại Hy Lạp La Mã cổ đại, Mặt Trời là nam và Mặt Trăng là nữ, ứng với Helios ( Sol ) và Selene ( Luna ). [ 29 ]Việc quan sát những sự kiện thiên văn tương quan đến Mặt Trăng, Mặt Trời, những hành tinh và những sao cũng đã hình thành thuật chiêm tinh ở Trung Quốc, Ấn Độ và phương tây. [ 6 ] [ 216 ] [ 217 ] tr. 50
Các pha Mặt Trăng trong một tờ lịch ở cuốn Địa chí Catalunya (1370-1380) của Abraham Cresques.[218]
Chu kỳ lặp lại của pha Mặt Trăng được sử dụng như một công cụ đo thời hạn tiện nghi, tạo thành cơ sở cho nhiều mạng lưới hệ thống lịch cổ. [ 6 ] [ 219 ] [ 220 ] tr. 119 Một số thanh đếm cổ, được làm từ xương hàng chục nghìn năm trước, đã được một số ít nhà điều tra và nghiên cứu cho là lưu lại những pha của Mặt Trăng. [ 219 ] [ 221 ] Ngày nay, chu kỳ luân hồi tái diễn của tháng, khoảng chừng 30 ngày, gần tương ứng với chu kỳ luân hồi giao hội của Mặt Trăng. [ 25 ] tr. 223 – 224 [ 6 ] tr. 119 Trong tiếng Hán và những ngôn từ Ấn Âu, từ biểu lộ khái niệm ” tháng “, hay ” nửa tháng “, có nguồn gốc từ Mặt Trăng. [ 220 ] [ 222 ] [ 223 ]Hầu hết những lịch đã Open trong lịch sử vẻ vang loài người đều dựa trên những chu kỳ luân hồi hoạt động của Trái Đất, Mặt Trăng và Mặt Trời. [ 6 ] tr. 117 – 118 Lịch âm khí và dương khí của Nước Trung Hoa ngoài dựa vào những chu kỳ luân hồi trên còn tích hợp thêm chu kỳ luân hồi gần bằng 12 năm của Sao Mộc ứng với 12 con giáp, trong khi đó lịch Hồi giáo Open vào thế kỷ thứ 7 dựa trọn vẹn vào lịch Mặt Trăng. [ 6 ] [ 224 ] tr. 119 Theo lịch Hồi giáo, những tháng được xác lập bằng việc quan sát trăng non sớm nhất ở đường chân trời. [ 224 ]

Ảnh hưởng tâm sinh lý[sửa|sửa mã nguồn]

Trong một số ít nền văn hóa truyền thống, Mặt Trăng có liên hệ với tính cách điên rồ hoặc không bình thường. [ 221 ] [ 225 ] Một số học giả của Hy Lạp và La Mã cổ đại, như Aristoteles, Pliny cha, Lucius Mestrius Plutarchus hay Claudius Galenus, đã cho rằng pha của Mặt Trăng có mối liên hệ với chứng động kinh. [ 225 ] Pliny cha ( sống vào năm 23 đến 79 ) và Claudius Ptolemaeus ( khoảng chừng năm 150 ) lý giải rằng nhiệt độ trong não có mối liên hệ với Mặt Trăng. [ 225 ] Tuy nhiên mọi nghiên cứu và phân tích tài liệu tân tiến đều không xác nhận những kim chỉ nan này. [ 225 ]Chu kỳ thủy triều và biến hóa của pha Mặt Trăng có tác động ảnh hưởng lên hành vi của 1 số ít loài sinh vật trên Trái Đất, đặc biệt quan trọng là những loài hoạt động giải trí vào đêm hôm hoặc nhạy cảm với ánh sáng. [ 158 ] [ 221 ] Tuy vậy những ghi chép về mối liên hệ giữa chu kỳ luân hồi biến hóa của pha Mặt Trăng với trạng thái tâm sinh lý của con người đều bị bác bỏ. [ 221 ] [ 226 ] Một số người đã cho rằng những pha Mặt Trăng tác động ảnh hưởng đến số ca nhập viện vì tinh thần, số ca giết người hoặc tự tử, hay số vụ phạm pháp ; nhưng nhiều điều tra và nghiên cứu đã phủ nhận ý niệm này. [ 226 ]

Nguồn cảm hứng[sửa|sửa mã nguồn]

Trăng vào cửa sổ đòi thơ,
Việc quân đang bận, xin chờ hôm sau.
Chuông lầu chợt tỉnh giấc thu,
Ấy tin thắng trận Liên khu báo về.

Bản dịch bởi Huy Cận cho bài Báo Tiệp (報捷 1948) của Hồ Chí Minh[228]

Mặt Trăng là nguồn cảm hứng cho nhiều nhà thơ ở các thời đại và nền văn hóa khác nhau, với hàng trăm tác phẩm vịnh nguyệt được lưu lại trong giai đoạn từ thế kỷ thứ 7 trước công nguyên cho đến nay.[229] Một vài ví dụ là bài Mặt Trăng, Trăng tròn của Sappho (610-570 trước công nguyên) ở Hy Lạp cổ đại, các bài thơ Đường Nguyệt hạ độc chước (月下獨酌), Nguyệt dạ (月夜) của Lý Bạch (701-762), Đỗ Phủ (712-770) ở Trung Quốc, Dẫu gió thổi (吹けども　葺けども) của Izumi Shikibu (976-1030) ở Nhật Bản, Tới Mặt Trăng (Alla luna) của Giacomo Leopardi (1798–1837) ở Ý, Trăng lên (La luna asoma) của Federico García Lorca (1898–1936) ở Tây Ban Nha, ai mà biết Mặt Trăng có phải (who knows if the moon’s) của E. E. Cummings (1894–1962) ở Mỹ, Huyền ảo của Hàn Mặc Tử (1912–1940) ở Việt Nam.[229][230][231]tr.4,tr.62

Mặt Trăng cũng là chủ đề của các tác phẩm văn học trong hai thiên niên kỷ qua.[33] Vào thế kỷ thứ 2, Lukianos xứ Samosata viết tiểu thuyết Truyện Thật (Ἀληθῆ διηγήματα), kể chuyện những người từ Trái Đất đến Mặt Trăng và gặp các cư dân tại đó.[33] Một số ví dụ khác từ thời Phục Hưng đến nay, là Giấc mơ (Somnium, 1634) của Johannes Kepler, Người cung trăng (The Man in the Moone, 1638) của Francis Godwin, Tiếu sử về Đế chế Mặt Trăng (L’Autre monde ou les états et empires de la Lune, 1657) của Cyrano de Bergerac, Từ Trái Đất lên Mặt Trăng (De la Terre à la Lune, trajet direct en 97 heures 20 minutes, 1865) của Jules Verne, Khúc dạo đầu cho Không gian (Prelude to Space, 1951) của Arthur C. Clarke.[33]

Ví dụ về những nhạc phẩm có tiêu đề liên hệ đến Mặt Trăng là Clair de lune (1905) trong giao hưởng của Claude Debussy,[232] Fly me to the Moon viết bởi Bart Howard và biểu diễn bởi Quincy Jones-Frank Sinatra (1964) – bài hát đầu tiên được phát trên Mặt Trăng trong nhiệm vụ Apollo 11,[233] album The Dark Side of the Moon (1973) của Pink Floyd,[234] Walking on the Moon (1979) của The Police.[235]

Ở nghệ thuật tạo hình, Mặt Trăng xuất hiện trong mô típ lý ngư vọng nguyệt (鯉魚望月, cá chép trông trăng) ở tranh dân gian Việt Nam và Trung Hoa,[236][237] trong các tác phẩm hội họa phương Đông và phương Tây như Cảnh đêm trăng với cây cầu (1648-1650) của Aert van der Neer, Ánh trăng (1833-1834) của Thomas Cole, Trăng thu trên sông Tama (1838) của Utagawa Hiroshige, Cỏ mùa thu dưới trăng (1872-1891) của Shibata Zeshin,[238] và trong điện ảnh như Chuyến du hành tới Mặt Trăng (1902) của Georges Méliès,[239] 2001: A Space Odyssey (1968) của Stanley Kubrick.[240]

Biểu tượng lưỡi liềm đã được dùng để đại diện thay mặt cho Mặt Trăng từ trước Công Nguyên trong tử vi Hy Lạp cổ đại, [ 241 ] và hình tượng sao và lưỡi liềm đã Open từ thời kỳ văn hóa truyền thống Lưỡng Hà. [ 242 ] Lưỡi liềm cũng được dùng trong văn hóa truyền thống Lưỡng Hà để đại diện thay mặt một số ít vị thần thánh. [ 215 ] Trong nghệ thuật và thẩm mỹ Hy Lạp cổ đại, nữ thần Selene đội trên đầu hình lưỡi liềm. [ 29 ] Trong kỳ học, lưỡi liềm, nhiều lúc kèm sao, đã xuất hiện ở cờ của nhiều vương quốc Hồi giáo từ thế kỷ 14. [ 243 ] Trăng tròn Open trên cờ Lào và Palau. [ 244 ]

1. ^ a b [22] Trong số đó có các [23]Có 1 số ít tiểu hành tinh cùng quỹ đạo với Trái đất ; chúng có những thời hạn chuyển dời vào gần Trái Đất rồi sau đó lại rời xa. Trong số đó có những chuẩn vệ tinh của Trái đất .
2. ^ a b [8]tr.1604 chia cho bán kính trung bình, 1737,103±0,015 km.[8]tr.1606Giá trị độ dẹt được tính bằng độ lớn tuyệt đối của mức dẹt, 2,17 ± 0,12 km, chia cho nửa đường kính trung bình, 1737,103 ± 0,015 km .
3. ^ a b [8]tr.1606Giá trị chu vi tại xích đạo được tính bằng 2 π nhân với giá trị nửa đường kính trung bình tại xích đạo, 1738,139 ± 0,065 km .
4. ^ [8]tr.1606 – chia cho chu kỳ thiên văn 27,3216610 ngày.[11]tr.30Giá trị vận tốc quay tại xích đạo được tính bằng chu vi xích đạo – tức 2 π nhân với giá trị nửa đường kính trung bình tại xích đạo là 1738,139 ± 0,065 km – chia cho chu kỳ luân hồi thiên văn 27,3216610 ngày .
5. ^ [29]Đặt tên theo thần Theia, trong thần thoại cổ xưa Hy Lạp, người sinh ra nữ thần Mặt trăng Selene
6. ^ [6]tr.427Charon có tỷ lệ kích thước so với Pluto lớn hơn, nhưng Pluto hiện nay không được xếp là hành tinh, mà được xếp loại là hành tinh lùn
7. ^ [90]phần ‘Modelling splotch accumulation’Thang thời hạn 81 nghìn năm là khoảng chừng thời hạn đủ để 99 % mặt phẳng Mặt trăng bị những vụ va chạm mới ( chưa từng Open trước đó 81 nghìn năm ) làm xới trộn tối thiểu 2 xăngtimét lớp đất mặt trên cùng, bởi chính vật thể va chạm vào và bởi vật tư văng ra từ vụ va chạm sau đó rơi xuống .
8. ^ [4]tr.309) chia cho khoảng cách nối tâm Trái đất và tâm Mặt trăng. Các giá trị đường kính góc 29,9 phút cung, khi Mặt trăng ở xa nhất, và 34,1 phút cung, khi Mặt trăng ở gần nhất, là các giá trị quan sát giả định từ điểm sát Mặt trăng nhất trên bề mặt Trái đất (tại xích đạo, Mặt trăng ở thiên đỉnh), tính xấp xỉ theo radian bằng đường kính Mặt trăng chia cho khoảng cách nối tâm Trái đất và tâm Mặt trăng trừ đi bán kính Trái đất (6376,1 km[4]tr.240). Các giá trị này đạt nhỏ nhất (29,4 và 29,9 phút cung) khi khoảng cách nối tâm Trái Đất Mặt Trăng lớn nhất là 406700 km,[4]tr.308 và đạt lớn nhất (33,5 và 34,1 phút cung) khi khoảng cách trên nhỏ nhất là 356400 km.[4]tr.308Các giá trị đường kính góc 29,4 phút cung, khi Mặt trăng ở xa nhất, và 33,5 phút cung, khi Mặt trăng ở gần nhất, là những giá trị quan sát giả định từ tâm Trái Đất ( hoặc từ điểm quan sát được Mặt trăng mà nằm xa Mặt trăng nhất trên bề mặt Trái đất ), tính giao động theo radian bằng đường kính Mặt trăng ( 2 lần 1738,2 km ) chia cho khoảng cách nối tâm Trái đất và tâm Mặt trăng. Các giá trị đường kính góc 29,9 phút cung, khi Mặt trăng ở xa nhất, và 34,1 phút cung, khi Mặt trăng ở gần nhất, là những giá trị quan sát giả định từ điểm sát Mặt trăng nhất trên bề mặt Trái đất ( tại xích đạo, Mặt trăng ở thiên đỉnh ), tính xê dịch theo radian bằng đường kính Mặt trăng chia cho khoảng cách nối tâm Trái đất và tâm Mặt trăng trừ đi nửa đường kính Trái đất ( 6376,1 km ). Các giá trị này đạt nhỏ nhất ( 29,4 và 29,9 phút cung ) khi khoảng cách nối tâm Trái Đất Mặt Trăng lớn nhất là 406700 km, và đạt lớn nhất ( 33,5 và 34,1 phút cung ) khi khoảng cách trên nhỏ nhất là 356400 km .
9. ^ M2, với M là chữ cái đầu của Moon – tức Mặt trăng trong tiếng Anh, và 2 thể hiện rằng có 2 chu kỳ thủy triều ứng với một chu kỳ quay của một điểm trên bề mặt Trái đất so với Mặt trăng.[143]tr.40Thành phần này thường được ký hiệu là, vớilà vần âm đầu của – tức Mặt trăng trong tiếng Anh, và 2 bộc lộ rằng có 2 chu kỳ luân hồi thủy triều ứng với một chu kỳ luân hồi quay của một điểm trên bề mặt Trái đất so với Mặt trăng .

Lỗi chú thích: Thẻ được định nghĩa trong có tên “Smith1997” không có nội dung.

Lỗi chú thích: Thẻ được định nghĩa trong có tên “Habibullin1974” không có nội dung.

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Hình ảnh và bản đồ

Thám hiểm

Các tuần trăng

Khác

Các nguồn bản đồ

Source: https://thuonghieuhcm.com
Category : Phong thủy